RERUM PRINCIPIA |Indice1|Indice2|Lezione successiva|Lezione precedente|
LEZIONE
TRENTASETTESIMA
ESERCIZI 2
Sintesi:
CONCORDANZA DELL' ATTRIBUTO E DELL'
APPOSIZIONE (Teoria § 1. )
Prospetto riassuntivo
L'attributo
Qualunque
aggettivo può svolgere la funzione di attributo, concordato con
nomi di genere, numero e caso diverso.
|
Amo et semper amavi
ingenium, studia, mores
tuos.
(Cic.)
|
|
Io amo ed ho sempre amato il
talento, gli interessi, le tue abitudini.
|
L'apposizione
L'apposizione (da adpono
= avvicino, pongo vicino) è un sostantivo posto vicino
ad un altro, allo scopo di dargli una maggiore
qualificazione, con cui concorda generalmente soltanto
nel caso.
|
Hannibal Saguntum,
foederatam civitatem, vi expugnavit.
(Nep.)
|
|
Annibale prese con la forza
Sagunto, città federata.
|
Posizione
dell' apposizione
Al contrario
dell'italiano, in latino le apposizioni
appellative, che definiscono un nome, seguono il nome
proprio, per cui si ha:
Cicero orator = l' oratore
Cicerone, Dionysius tyrannus = il
tiranno Dionisio, Vergilius poëta =
il poeta Virgilio, ecc.
|
FUNZIONE ATTRIBUTIVA E FUNZIONE
PREDICATIVA (Teoria § 2. )
Funzione attributiva
Funzione predicativa
¯
¯
l'alto monte altus
mons
il monte era
alto mons altus
erat
l'inutile guerra bellum inutile
ritengo inutile la guerra puto bellum inutile
Aggettivi
in funzione attributiva
Per quanto riguarda
la funzione attributiva,
l' aggettivo sostituisce espressioni con sostantivi
soprattutto quando si vogliono indicare:
a) località di interesse storico
o geografico
bellum Pharsalicum
la guerra di
Farsalo
clades Alliensis
la sconfitta
dell'Allia ( presso il fiume Allia )
b) origine o nascita
Dionysius Syracusanus Dionigi di Siracusa
iuventus Romana
i giovani di Roma
c) rapporti di ostilità,
guerra, amicizia, alleanza
bellum Mithridaticum
la guerra
contro Mitridate
foedus
Cassianum
il patto di
Cassio
d) la materia di
cui è fatta un oggetto
vasa fictilia
vasi di coccio
poculum argenteum
una tazza
d'argento
Aggettivi in funzione
predicativa
Gli aggettivi, incluso il participio con valore di
aggettivo, concordano grammaticalmente con il nome
al quale si riferiscono, come un comune attributo.
|
Pyrrhus,
cum Argos oppidum oppugnaret, lapide ictus
interiit. (Nep.)
|
|
Pirro, mentre assediava
Argo, morì colpito da una pietra.
|
Sostantivi
in funzione predicativa
Molto spesso i sostantivi predicativiin
italiano sono introdotti dalle espressioni " come,
da, in qualità di, per, ecc. ", che non sono
indicate in latino.
|
Defendi rem
publicam adulescens, non deseram senex.
(Cic.)
|
|
Ho difeso lo
Stato da giovane, non lo abbandonerò da vecchio.
|
ESERCIZI DI APPLICAZIONE
Concordanza attributo e
apposizione; funzione attributiva e predicativa (Teoria
§ 1.-2.)
Esercizio 1. Analizza e traduci:
A)
-
T. Flamininum, qui cum Q. Metello consul fuit, pueri
vidimus. (Cic )
-
Laeti milites cum frequenti adsensu consulem
audiverunt, partem virium Antiochi fuisse Gallos
credentes. (Liv.
)
-
Celenae urbs caput quondam Phrygiae fuit. (Liv.)
-
Invitus feci ut fortisimi viri T. Flaminini fratrem,
L. Flamininum, e senatu eicerem.
(Cic.)
-
Tarentina victoria ostendit populi Romani
fortitudinem. (Floro)
-
Legati Iovi Optimo Maximo coronam auream in Capitolium
tulere. (Liv.)
-
Creatur consul Lucius Scipio, eique datur legatus
frater Africanus. (Giust. )
-
Homines caecos reddit cupiditas et avaritia et
audacia. (Cic.)
-
Prima luce, cum summus mons a Labieno teneretur,
Considius equo admisso (= al galoppo) ad Caesarem
accurrit. (Ces.)
-
Ille magnus et nobilis vir est, qui more magnae ferae
latratus minutorum canum securus exaudit. (Sen.)
B)
-
Pompeius, nostri amores, quod mihi summo dolori est,
ipse se adflixit. (Cic.)
-
Maximum bellum Cn. Pompeius extrema hieme apparavit,
primo vere suscepit, media aestate confecit. (Cic.)
-
Omnium nationum exterarum princeps Sicilia se ad
amicitiam fidelem populi Romani adplicavit. (Cic.)
-
Scipio summam spem civium, quam de eo iam puero
habuerant, continuo adulescens incredibili virtute
superavit. (
Cic.)
-
Fidem libertatem, amicitiam, praecipua humani animi
bona, tu quidem eadem constantia retinebis. (Tac.)
-
Quintus Fabius Flaminio tribuno restitit, agrum
Picentem et Gallicum viritim contra senatus auctoritatem
dividenti. (Cic.)
-
Tantam mansuetudinem, tam inusitatam inauditamque
clementiam, tam incredibilem sapientiam ac paene divinam
tacitus praterire nullo modo possum. (Cic.)
-
Atticus adulescentulus propter affinitatem P.
Sulpicii, qui tribunus plebis interfectus est, non expers
fuit illius periculi. (Nep. )
-
Volsinii, oppidum Tuscorum opulentissimum, totum
concrematum est fulmine. (Pl. il V. )
-
In extrema oratione Catonis condicio Quinctio fertur. (Cic.)
-
Scio extremum omnium malorum esse civilis belli
victoriam. (Sall.)
-
Tulliola, deliciae nostrae, munusculum tuum flagitat. (Cic.)
-
Marius, septimum consul, domi suae senex mortuus est. (Cic.)
-
Volturnum, Etruscorum urbs, capta est. (Eutr.)
-
Passer mortuus est meae puellae, passer, deliciae meae
puellae, quem plus illa oculis suis amabat.
(Catullo)
Esercizio 2. Analizza e traduci:
1. Tre
potentissime e munitissime città chiesero la pace: Volsinio, Perugia,
Arezzo.
2. Pausania,
comandante degli Spartani, andò volontariamente in esilio.
3. Ardea era occupata dai Rutuli, popolazione famosa per
la ricchezza.
4. Il fiume Aisne si trova all'estremità dei territori
dei Remi.
5. Pompeo collocò le truppe alle pendici dellla
montagna.
6. Catone in qualità di pretore ottenne come provincia
la Sardegna.
7. I Cartaginesi espugnarono Sagunto, città federata.
8. C. Giunio come dittatore consacrò il tempio della dea
Salute, che aveva promesso da console.
9. Annibale era di gran lunga il primo dei cavalieri e
dei fanti, per primo andava in battaglia, e conclusa lo
scontro, per ultimo se ne allontanava.
10. Triste è la sorte degli anziani, che vivono soli i e
ignorati dai parenti.
Esercizio 3. Inserisci
in due colonne distinte gli aggettivi con funzione attributiva e
quelli con funzione predicativa individuati nel testo seguente:
Antonio e Cleopatra
Antonius, qui Asiam et Orientem
tenebat, repudiata sorore Caesaris Augusti Octaviani, Cleopatram reginam
Aegypti duxit uxorem. Contra Persas etiam ipse pugnavit. primis eos
proeliis vicit, regrediens tamen fame et pestilentia laboravit et, cum
instarent Parthi fugienti, ipse pro victo recessit. Hic quoque ingens bellum civile commovit, cogente
uxore Cleopatra regina Aegypti, dum cupiditate muliebri optat etiam in
urbe regnare. Victus est ab Augusto navali pugna clara et inlustri apud
Actium, qui locus in Epiro est, ex qua fugit in Aegyptum et, desperatis
rebus, cum omnes ad Augustum transirent, ipse se interemit. Cleopatra sibi
aspidem admisit et veneno eius extincta est. Aegyptus per Octavianum
Augustum imperio Romano adiectus est praepositusque ei C. Cornelius
Gallus. Hunc primum Aegyptus Romanum iudicem
habuit. (Eutropio)
|
vtodisco@libero.it