RERUM PRINCIPIA |Indice1|Indice2|Lezione successiva|Lezione precedente|

LEZIONE TRENTASETTESIMA


ESERCIZI 2


   Sintesi:



CONCORDANZA DELL' ATTRIBUTO E DELL' APPOSIZIONE (Teoria § 1. )

         Prospetto riassuntivo

L'attributo

Qualunque aggettivo può svolgere la funzione di attributo, concordato con nomi di genere, numero e caso diverso.

Amo et semper amavi ingenium, studia, mores tuos. (Cic.) Io amo ed ho sempre amato il talento, gli interessi, le tue abitudini.
L'apposizione

L'apposizione (da adpono = avvicino, pongo vicino) è un sostantivo posto vicino ad un altro, allo scopo di dargli una maggiore qualificazione, con cui concorda generalmente soltanto nel caso.

Hannibal Saguntum, foederatam civitatem, vi expugnavit. (Nep.) Annibale prese con la forza Sagunto, città federata.
Posizione dell' apposizione

Al contrario dell'italiano, in latino le apposizioni appellative, che definiscono un nome, seguono il nome proprio, per cui si ha: 

Cicero orator = l' oratore Cicerone, Dionysius tyrannus = il tiranno Dionisio, Vergilius poëta = il poeta Virgilio, ecc.


FUNZIONE ATTRIBUTIVA E FUNZIONE PREDICATIVA (Teoria § 2. )

           Funzione attributiva                                                 Funzione predicativa

                                ¯                                                                                        ¯

l'alto monte       altus mons                il monte era alto                  mons altus erat

l'inutile guerra   bellum inutile            ritengo inutile  la guerra  puto bellum inutile

 Aggettivi in funzione attributiva

Per quanto riguarda la funzione attributiva, l' aggettivo sostituisce espressioni con sostantivi soprattutto quando si vogliono indicare:

a) località di interesse storico o geografico

bellum Pharsalicum         la guerra di Farsalo

clades Alliensis                la sconfitta dell'Allia ( presso il fiume Allia )

b) origine o nascita

Dionysius Syracusanus    Dionigi di Siracusa

iuventus Romana             i giovani di Roma

c) rapporti di ostilità, guerra, amicizia, alleanza

bellum Mithridaticum     la guerra contro Mitridate

foedus Cassianum            il patto di Cassio

d) la materia di cui è fatta un oggetto

vasa fictilia                      vasi di coccio

poculum argenteum         una tazza d'argento

Aggettivi in funzione predicativa

Gli aggettivi, incluso il participio con valore di aggettivo, concordano grammaticalmente con il nome al quale si riferiscono, come un comune attributo.

Pyrrhus, cum Argos oppidum oppugnaret, lapide ictus interiit. (Nep.)

  Pirro, mentre assediava Argo, morì colpito da una pietra. 
Sostantivi in funzione predicativa

Molto spesso i sostantivi predicativiin italiano sono introdotti dalle espressioni " come, da, in qualità di, per, ecc. ", che non sono indicate in latino. 

Defendi rem publicam adulescens, non deseram senex. (Cic.)   Ho difeso lo Stato da giovane, non lo abbandonerò da vecchio.

 

ESERCIZI DI APPLICAZIONE

Concordanza attributo e apposizione; funzione attributiva e predicativa (Teoria § 1.-2.)

Esercizio 1. Analizza e traduci:

A)

  1. T. Flamininum, qui cum Q. Metello consul fuit, pueri vidimus. (Cic )
  2. Laeti milites cum frequenti adsensu consulem audiverunt, partem virium Antiochi fuisse Gallos credentes. (Liv. )
  3. Celenae urbs caput quondam Phrygiae fuit. (Liv.)
  4. Invitus feci ut fortisimi viri T. Flaminini fratrem, L. Flamininum, e senatu eicerem. (Cic.)
  5. Tarentina victoria ostendit populi Romani fortitudinem. (Floro)
  6. Legati Iovi Optimo Maximo coronam auream in Capitolium tulere. (Liv.)
  7. Creatur consul Lucius Scipio, eique datur legatus frater Africanus. (Giust. )
  8. Homines caecos reddit cupiditas et avaritia et audacia. (Cic.)
  9. Prima luce, cum summus mons a Labieno teneretur, Considius equo admisso (= al galoppo) ad Caesarem accurrit. (Ces.)
  10. Ille magnus et nobilis vir est, qui more magnae ferae latratus minutorum canum securus exaudit. (Sen.)

B)

  1. Pompeius, nostri amores, quod mihi summo dolori est, ipse se adflixit. (Cic.)
  2. Maximum bellum Cn. Pompeius extrema hieme apparavit, primo vere suscepit, media aestate confecit. (Cic.)
  3. Omnium nationum exterarum princeps Sicilia se ad amicitiam fidelem populi Romani adplicavit. (Cic.)
  4. Scipio summam spem civium, quam de eo iam puero habuerant, continuo adulescens incredibili virtute superavit. ( Cic.)
  5. Fidem libertatem, amicitiam, praecipua humani animi bona, tu quidem eadem constantia retinebis. (Tac.)
  6. Quintus Fabius Flaminio tribuno restitit, agrum Picentem et Gallicum viritim contra senatus auctoritatem dividenti. (Cic.)
  7. Tantam mansuetudinem, tam inusitatam inauditamque clementiam, tam incredibilem sapientiam ac paene divinam tacitus praterire nullo modo possum. (Cic.)
  8. Atticus adulescentulus propter affinitatem P. Sulpicii, qui tribunus plebis interfectus est, non expers fuit illius periculi. (Nep. )
  9. Volsinii, oppidum Tuscorum opulentissimum, totum concrematum est fulmine. (Pl. il V. )
  10. In extrema oratione Catonis condicio Quinctio fertur. (Cic.)
  11. Scio extremum omnium malorum esse civilis belli victoriam. (Sall.)
  12. Tulliola, deliciae nostrae, munusculum tuum flagitat. (Cic.)
  13. Marius, septimum consul, domi suae senex mortuus est. (Cic.)
  14. Volturnum, Etruscorum urbs, capta est. (Eutr.)
  15. Passer mortuus est meae puellae, passer, deliciae meae puellae, quem plus illa oculis suis amabat. (Catullo)

Esercizio 2. Analizza e traduci:

    1.     Tre potentissime e munitissime città chiesero la pace: Volsinio, Perugia, Arezzo.    

    2.     Pausania, comandante degli Spartani, andò volontariamente in esilio.

    3.    Ardea era occupata dai Rutuli, popolazione famosa per la ricchezza.

   4.     Il fiume Aisne si trova all'estremità dei territori dei Remi.

   5.     Pompeo collocò le truppe alle pendici dellla montagna.

   6.     Catone in qualità di pretore ottenne come provincia la Sardegna.

   7.     I Cartaginesi espugnarono Sagunto, città federata.

   8.     C. Giunio come dittatore consacrò il tempio della dea Salute, che aveva promesso da console.

   9.     Annibale era di gran lunga il primo dei cavalieri e dei fanti, per primo andava in battaglia, e conclusa lo scontro, per ultimo se ne allontanava.

  10.   Triste è la sorte degli anziani, che vivono soli i e ignorati dai parenti.

 

Esercizio 3. Inserisci in due colonne distinte gli aggettivi con funzione attributiva e quelli con funzione predicativa individuati nel testo seguente:

                                                                        

  Antonio e Cleopatra

Antonius, qui Asiam et Orientem tenebat, repudiata sorore Caesaris Augusti Octaviani, Cleopatram reginam Aegypti duxit uxorem. Contra Persas etiam ipse pugnavit. primis eos proeliis vicit, regrediens tamen fame et pestilentia laboravit et, cum instarent Parthi fugienti, ipse pro victo recessit.
Hic quoque ingens bellum civile commovit, cogente uxore Cleopatra regina Aegypti, dum cupiditate muliebri optat etiam in urbe regnare. Victus est ab Augusto navali pugna clara et inlustri apud Actium, qui locus in Epiro est, ex qua fugit in Aegyptum et, desperatis rebus, cum omnes ad Augustum transirent, ipse se interemit. Cleopatra sibi aspidem admisit et veneno eius extincta est. Aegyptus per Octavianum Augustum imperio Romano adiectus est praepositusque ei C. Cornelius Gallus. Hunc primum Aegyptus Romanum iudicem habuit
.

(Eutropio)                

 

 

Homepage

vtodisco@libero.it