De Aetna Ad Angelum Chabrielem Liber | |||
di |
|
||
Bembo Pietro |
PETRI BEMBI DE AETNA AD
ANGELVM CHABRIELEM
LIBER.
101
Factum a nobis pueris eft , et quidem fe-
dulo Angele ; quod meminiffe te certo
fcio;ut fructum ftudiorum noftrorum ,
quos ferebat illa aetas nó tam maturos,q
uberes,femper tibi aliquos promeremus:
nam fiue dolebas aliquid, fiue gaudebas;
quae duo funt tenerorum animorum ma
xime propriae affectiones; continuo ha-
bebas aliquid a me,quod legeres,uel gra-
tulationis,uel confolationis;imbecillum
tu quidem illud,et tenue; ficuti nafcentia
omnia,et incipientia;fed tamen quod ef-
fet fatis amplum futurum argumentum
amoris fummi erga te mei. Verum po-
ftea,q annis crefcentibus et ftudia,et iudi
cium increuere ; nófq; totos tradidimus
graecis magiftris erudiendos; remiffiores
paulatim facti fumus ad feribendum, ac
iam etiam minus quotidie audentiores.
A
102
Itaq; ,quas pueri miferimus ad te lucubra
tiones noftras , numerare aliquas poffu-
mus ; quas adolefcentes ,non poffumus :
quo in confilio nobis diutius permanen
dum effe non puto: nam ut interdum nó
loqui moderati hominis eft; fic femper
filere cum eo ,quem diligas , perignaui:
neq; Hercule ; fi in officio permanfimus
in prima aetate ; debemus nunc , tanq
inexercitati hiftriones ,in fecundo, aut
tertio actu corruiffe . praefertim cum
aemulatio tuorum ftudiorum Angéle
nos non excitare modo languentes poffit,
fed etiam incendere ;quippe , qui multa,
et praeclara habuimus a te femper,habe
músq; quotidie et confuetudinis noftrae
teftimonia , et doctrinae tuae. Quare fi
cuti pueri fcriptiunculas noftras, quafi la
ctentis ingenii acerbitatem , detulimus
ad te ;fic nunc deinceps etiam ad te adole
fcentiae noftrae primos foetus deferemus;
non quo me ipfe plus ames : nam iam id
103
fieri poffe uix puto : fed plane quia ita de-
bemus inter nos: neq; enim arbitror cario
rem fuiffe ulli quenquam ;q tu fis mihi.
Sed de his et diximus aliâs fatis multa ; et
faepe dicemus:núc autem ;quoniam iam
quotidie ferè accidit poftea,q e Sicilia ego,
et tu reuerfi fumus ;ut de Aetnae incendi-
is interrogaremus ab iis , quibus notum
eft illa nos fatis diligenter perfpexiffe ; ut
ea tandem moleftia careremus;placuit mi
hi eum fermonem confcribere ; quem
cum Bernardo parente habui paucis poft
diebus, q rediiffemus; ad quem reiicien-
di effent ii , qui nos deinceps quippiam
de Aetna poftularent. Itaq;confeci librú;
quo uterq; noftrum cómuniter uteretur:
ná cum effemus in Noniano ; et pater fe
(ut folebat )ante atrium in ripam Pluuici
contuliffet;acceffi ad eú progreffo iam in
meridianas horas die:ubi ea , quae locuti
fum inter nos,ferè ifta fút. Tibi uero núc
orationé utriufq; noftrú,tanq habeatur,
A ii
104
explicabo ; non tanq recenfeatur. Igi-
tur;cum illum multa in umbra fedentem
comperiffem ; ita initium interpellandi
eum feci. PETRVS BEMBUS FILI
VS. Diu quidem páter hic fedes:& certe
ripa haec uirens ;quam populi tuae iftae
denfiffimae inumbrant;& fluuiusalit ;ali
quanto frigidior eft fortaffe,q fit fatis.
BERNARDVS BEMBVS PATER.
Ego uero fili nufpiam effe libentius foleo;
q in hac cum ripae, tum arborum , tum
etiam fluminis amoenitate:neq;eft,quod
uereare,nequid nobis frigus hoc noceat,
praefertim in tanto aeftatis ardore: Sed
fecifti tu quidem pérbene; qui me ab iis
cogitationibus reuocafti;quas& libentif-
fime femper abiicio , cum in Nonianum
uenitur;et núc quidem nobis nefcio quo
pacto furtim irrepferant non modo non
uocantibus , fed etiam inuitis.
BEMBVS FILIVS . Derep.fci
licet cogitabas aliquid,aut certe de trium
105
uiratu tuo : faepe enim ex te audiui ( fi
fieri poffit )uelle te, in agris cum effes ;
quoniam tibi id cum modice continge-
ret, tum etiam perraro ;de iis,quae in ur
be agantur ,tanq lethaeo aliquo fumpto
poculo , nihil omnino rcordari.
BEMBVS PATER Eft ita, ut
dicis: nam cum ab urbe propterea me ,
frequentiáq; hominum ; tanq a flucti -
bus , in hunc folitudinis portum recipi
am ; ut relaxem a curis , remittámq; pau
lifper animú ; méq; ipfum reftituá mihi,
atq;ad reliquos confirmem labores; ut in
ludis athletae folent ; qui cum aliquo
in curfu defudarint , confidunt parum-
per , reuocántq; fefe , ut fint ad reliqua
poftea certamina ualentiores ; fi tamen
illae ipfae me rus etiam profequuntur ,
quas fugio curas , et follicitudines ; pro
fecto nihil ago:quod mihi quidem nunc
ipfum euenit : qui cum folus in hacri -
pa confederim , ut dignum aliquid ifto
A iii
106
filentio meditarer ; ecce ita etiam
unda illa ipfa reforbuit urbanorum nego
tiorum ;paulatimq; in triumuiratus mei
curas delapfus fum. B. F. Ita
fane coniectabar:uifus es enim mihi ian-
dudum nefcio quid multa cogitatione
commentari ; neq; eo uultu ,quo effe hic
foles , hilari ,et foluto ;fed , quo te in ur-
be confpicimus , contractiore interdum,
ac graui . B. P. Recte con-
iectabare: Sed ifta tandem ,quoniam ni-
mis iam molefta sunt, obliuifcamur.
B . F. Vtinam ipfe id
poffis páter; tibiq; iftud (quando ita te iu
uat) tam facile factu effet, q mihi : fed o-
mnes curae,quae quidé fint maximae,ita
fe habent ; ut,fi infequaris,non fugiant;fi
fugias , etiam infequantur:munus autem
iftud tuú cum eft ipfum negotiof iffimú
per fefe ; quippe , aquo ferè omnes reip.
nostrae partes pertractantur ; quódq; uni
uerfae ciuitatis , caeterarúmq; urbium ,
107
noftrarum aduocationem agit , et fufti -
net ; tum uero illud etiam accedit ;q tu
is es, qui maxime omnium tranquillita
tem animi ,requietémq;déames ;quo fit,
ut magis etiam illa fentias , quae te pre-
munt. B. P. Eft fili , et fa -
ne caufa illa quidem non leuis, quae mi-
hi labores adauget meos : fed tamen ( ut
uerum fatear ) aliud quiddam maius me
mouet ; quod ipfum nuper me in ur -
bem reuocauerat ,fic dum federem ; re -
uocátq; faepiffime. B. F. Quid il
lud tandem eft? B. P. q reip.cau-
fa non commoueri neq; uellem , fi pof -
fem; néq; poffem , fi uelim: nam cum ab
ineunte aetate ita uitam inftituerim meá;
ut patriae adeffem femper ; prodeffem ,
cum poffem ; potuerim auté non nunq
uel iuuenis et domi ,et foris; illa uero me
faepe muneribus reliquis ,faepe legationi
bus honeftarit ;eam ipfe fi deferam nunc,
cum et expientia,et cófilio , et auctoritate
A i i i i
108
plusualeo ; quid fit aliud, q fi tu me iuue
nis fenem deftituas , filius patrem ?
B. F. Duas igitur caufas praedicas
páter curarum tuarum ; duras tu quidem
illas , et graues ; uerum ,quia te fciente a
te ipfo proueniunt , perferendas : nam
qui te idem et actionibus tradidifti , qui
bus otio inimicius effe quid poteft?et rus
amas, feceffúfq; iftos tuos; quae quidem,
cum multo diutius ipfis careas ,q fruaris,
uitam fibi illam efficiunt moleftiorem ;
dolendum tibi non puto ; fi te uel illis ip
fis rebus condemnes, quas fugis;uel fugi
as omnino ,quae te iuuant . Sed illud
tamen quale eft ,quod te dixeras reip.cau
fa commoueri?an te fortaffe mi páter mo
tus ii Galliarum perturbant , qui ferun-
tur? B. P. Mini-
me illi quidem : uerum admodum gau-
deo te e Sicilia rediiffe:nam fi aliquid eue
nerit;malo te hic effe,ubi omnes fumus;
q illic , ubi neminem habes tuorum .
109
B. F. Equidem adfum ac libens
cum ea de caufa , tum quia uobis omni-
bus carebamus iam nimium diu: caue ta
men putes nobis hoc Sicilienfi biennio
quicquam in uita fuiffe iocondius.
B. P. Gaudeo et id quidem : ídq; ip
fum ex eo fufpicabamur , q nondum ad
nos cogitabatis. Sed poftea,q in eum fer
monem incidimus, ut de Sicilia loquere
mur ; narra mihi quemadmodum ea fe
habent , quae de Aetnaeis ignibus et fe-
runtur paffim , et perleguntur : te enim
acceffiffe illuc cum Angelo tuo,totúmq;
montem perluftraffe audiebamus : et no
bis quidem certe nunc uacat :quid enim
iftoc aeftu agamus meridiani ? neq; eft ,
quod ego foleam libentius, q de naturae
miraculis audire. B. F.
Haec uero , ut libet;modo ualeam recen
fere:et quidem eiufmodi funt;ut tibi audi
enti afferre uel magnam poffint;mihi cer
te narranti femper aliquam afferrant uo-
110
luptatem:quanq quidem iam hoc ipfum
facimus nimis faepe : q enim multis
nos eadem ipfa cenfes poftea, q e Sicilia
reuerfi fumus , narrauiffe ? Sed confurge
(fi placet)ab hac umbra:nam in ripis qui
dem omnis quae fit accubatio , ea fi lon-
gior eft ,effe admodum grauior folet:atq;
ad illa buxeta noftra( fi tibi uidetur ) ,fe-
défq; pergamus. B. P . Perini-
quum tu quidem facis;qui de ignibus lo
quuturus ab umbra , et frigore deceden
dum putas: fed (quando ita uis ) propter
aquam potius in ripa deambulemus ; et
cum fluuio fermoni reliquo demus ope
ram loquentes: ita mihi uidebor melius
tuas illas flammas Aetnaeas (fi me offen
derint ) Pluuici mei unda temperaturus
B. F. Illae uero neq; te offen
dent , cum abfint longiffime; neq; hic fi
adeffent , reftinguere illas poffet Pluui-
cus tuus ; cum mare ipfum etiam cedat
illis uolentibus , atq; earum ardoribus
111
contrahatur. B. P. Magnum
exordium inceptas fili ; ac iam planè uix
credenda funt ifta , quae dicis : uerum ,
qui ita fiat ,explana id etiam mihi.
B. F. Faciam , ut iubes:fed opus
eft ánte, q illò ueniam ; ut aliqua te prae
doceam déq; infulae , déq; montis natu
ra ; quibus cognitis ad ea , quae poftu -
las, recta pergemus uia. B. P.
Age , ut libet ; modo ad illa etiam alí -
quando ueniamus : quin etiam mihi fe
ceris gratiffimum ;fi ea lege inceperis ,
ut nequod pulchrum praetereatur ; fiue
uidifti aliquid , fiue audiuifti , fiue quid
es ipfe commentatus. B. F. Ego
uero ( fi placet ) iter tibi noftrum omne
ordine ipfo ,quo factum eft , recenfebo ;
téq; a Meffanae menibus ufq; in Aetnae
cacumen perducam. B. P.
Placet,et cupio : incipe igitur; uiámq; ip
fam omnem reminifcere , et tanq recur-
re , fi potes . B. F. Agam fe
112
dulo id quidem : ítaq; ( ne te teneam diu
tius ) Quartufdecimus menfis agebatur ;
ex quo ego , et Angelus meus apud Con
ftantinum praeceptorem graecarum lit-
terarum ftudiis exercebamur : neq; fane
adhuc uacuum ullum tempus dedera -
mus nobis laboris;ac ne unum interea in
tegrum remiferamus diem. B. P.
Nimium fuiftis affidui ueftris in ftudiis
adolefcentes , uel etiam fuperftitiofi : an-
num , et menfes nouae linguae rudi -
mentis incubuiffe nullo intermiffo die?
mirum ; fi uos uel habitudo illa prior
deftituit , uel color : nos tamen e naui-
gatione traxiffe uos pallorem iftum , et
maciem putabamus. B. F.
Ita euenit : fed en tibi : iam tandem nos
ipfos refpeximus : placuit enim ut Ae-
tnam uiferemus ; atq; interea , dum ani
mi relaxarentur , quod efficere uel oc -
cupatiffimi debeamus , tantum natu -
rae miraculum etiam feriati nofceremus:
113
ita iocundis aliquot fumptis comitibus ,
qui nos perductarent ,confeffo equo Mef
fanam reliquimus:fed iter facientibus no
bis Taurominium ufque memorabile
nihil comfpectum eft:fumma enim litto
ra eraduntur. A leua ftatim Rhegium,et
Brutii agri paruo primum , mox latiori
maris interuallo aperientibus fe fe paula
tim anguftiis profpectantur; a dextra col
les continui imminent, Bacchi tota fera-
ciffima plaga , et Mamertinis uinetis mi
nus fortaffe , q olim fuit , tanq ab ipfa
uertuftate contritis iam laudibus ; fed ta
men fatis nunc etiam percelebris. In me
dio ferè itineris, uel paulo amplius caftel
lum Nifus ex aeria montis rupe uiatori
bus late profpicitur ; unde illud deve -
ctum.Ouidianum,
Nifiades matres , ficelidéfq; nurus:
Incolae uallem etiam omnem,quae fub-
eft ,Nifi regionem uocant . B. P. Erit
ifto fane modo etiam aliquid infra Tau
114
rominium memorabile:nam de hoc poe
tae uerfu (fi recte memini ) nobis pueris
nondum inter grammaticos conuenie -
bat : qua quidem in readhuc illi arbi-
trum fi quaerunt; plane uideo eam cótro
uerfiam poffe dirimi a Nifo tuo ;a quo ne
fcio q blande caeteri hofpites fufcipian-
tur ;te certe (ut illi dicerent)etiam elegan
tiorem remifit: Sed fequere. B. F.
Taurominii cum ueterum monumento
rum reliquiae plures uifuntur , templa ,
fepulchra,acquaeductus:quin faepe teme
re graeca numifmata paffim effodiuntur
áffabre facta illa quidem , neq;in aes mo-
do infculpta ;fed in argentum , fed in au-
rum ; quod etiam Syracufis plurimum ,
et ferè per totam infulam euenit :tum eti
am coctile theatrum adhuc manet paulo,
q id , quod Romae uidimus ,minus ;nifi
q illud amphitheatrum eft : quae qui-
dem omnia eò infpexi diligentius ; q
te recordabar plurimum femper uete -
115
rum hominum imaginibus, monumen
tís que, tanq uirtutum illorum ,et gefta-
rum rerum teftibus , oblectari. Vrbs
ipfa loco praecelfo ,atq;edito fita ,et mó
tium angulo promiffa in pelagus pro -
fpectum maris Ionii late hinc inde do-
minatur: theatrum ultimam anguli ru
pem infedit, qua collis confpicuus ante
omnem urbem in circum planitiem du
cens audentior procurrit in mare ; atq;
hinc fluctibus,inde urbe medius ipfe ter
minatur. E Taurominitano demiffi iu
go ,et littore paulatim relicto, uallémq;
ingreffi ; quam a leua Aetnae radices,a
dextra Taurominitani montes effici -
unt ; per eam Randatium ufq; perueni -
mus nouum oppidum ,et in Aetnae ra -
dicibus ,qua parte mediterranea defpe -
ctat , fitum.iter totum a Taurominio no
bis quatuor , et uiginti mil. paff.comfe-
ctum eft.uallis fonoro,et ppetuo flumine
fcinditur,et irrigatur . Platani numerofa
116
fylua utrafq; ripas inumbrantes maxi -
mam fibi uallis partem egregiae incolae
uendicarunt. B. P. A in' tandem , Pla
tanos illae habent ripae? B. F. Pulcher
rimas illas quidem,et multiffimas;ut non
Platonem modo , aut Ariftotelem , fcho-
lafq;omnes mitiores fuis umbris inuitare
poffint ad philofphandum ; fed etiam
Gymnofophiftas duriffimos illos quidé
homines , et fole admodum delectatos.
B. P. Quàm uellem ; ut cum earum dua
bus poffem ego , uel tribus arboribus eti
am omnes illas fructiferas arbores quas in
quinquuncem difpofitas habemus, com
mutare. B. F. Vtinam illae tibi potius
páter iis ftantibus totum Pluuicum obdu
xiffent:poterát enim uel uniuerfum No-
nianum: fed nefcio ,an ifto fub coelo pro
uenirent. B. P. Equidem arbitror:
nam illis poftea ,q in Italiá trauectae funt
et quidem ab ipfa Sicilia primum,mult&
urbes abundauere ; quanq pofteriorum
117
hominum negligentia deperierint : nos
enim ;dum Romae effemus;unam ,quae
in ima ripa fpeculi eft Dianae Aricinae,
pro miraculo uidimus. Sed nihil eft pro
fecto ( mihi crede ) , nihil eft fili ( ut ego
femper dicere foleo ) ; quod effici ab ho-
mine cura , diligentiáq; non poffit: nos
enim ( ut de me ipfo loquar ) ;quibus ta-
men ;ex quo hanc uillam exaedificaui-
mus ,iam inde ánte , q tu es natus, confu
mere hic nondum etiam licuit triginta in
tegros dies; neq; quando licebit fcio , cu-
piam certe femper , et peroptabo ; uides
q multos tibi profuerim ordines pulcher
rimarum arborum uel noftratium , uel
aduenarum?q fi etiam Platanos habuif-
fem ; nunq illae me uiuo periiffent ; et ha
beres tu quidem nunc ,quo melius inuita
re poffes Faunus tuum ; et ille , quo li-
bentius accedere. B. F. Vellem equi
dem mi páter:fed ( quando id effici nó po
teft ) oblecta te populis tuis:tum etiam ( fi
B
118
placet ) ; ficuti matres filiorum nomina,
qui defyderantur , in eos faepe tranffe -
runt , quos habent ; ita et nos Platanos il-
las uocemus. B. P. Mihi uero
placet illas populos femper uocari : atq;
haud fcio ,an etiam cum eas tempeftas ue
tuftásue confumpferit ( ut ait ille de quer
cu Mariana ), tamen erit in Noniano po
pulus,quam Bembeam populum uocét:
ita mihi quidem uidetur illas aeternitati
cómendaffe fuis carminibus Aurelius no
fter. Quare;
Quae uitreas populus arduo
Bembeas ad aquas uertice tollitur
Viuum cefpitem obumbrans ,
Intonfa bicolor coma
fit femper populus:crefcat ; furgat altius
uel aquila ifta,uel poetae uerfu : fed (ut ad
Platanos redeam ) non tá mea caufa iftud
ipfum cupiebá fili,q tua:ego enim me ob
lectaui fatis ; tú experiendo illud didici ,
ut nequid admirarer : neq; ; fi quid fero
119
alíquando , quod facio femper , cum li-
cet ; fiue aedifico aliquid , aut paro ; pro-
pterea id facio , uel quia illis omnibus re
bus putem me effe ufurum , cui me ipfo
uti iam meo ipfius iure non licet ; uel
quia non facile illa poffem contemnere,
quibus carerem : quid enim mihi poteft
iam ad eos dies , qui mihi reliqui funt ad
uiuendum , effe non fatis ? uobis ifta pa-
rantur puéri ; uobis ifta (inq )non mihi :
fcio enim q a parentibns quaefita ifta dul
cius accipere foleant filii,q ipfi facile com
parare ; fiue q in quaerendis rebus pleriq;
laborem fugimus , in partis omnes uo -
luptatem amamus' ; fiue q in iis , quae
nobis a maioribus noftris relinquuntur,
infit etiam memoria illorum , qui tradi
dere ; quae illa nobis nefcio quo pacto ,
cum fanctiora efficiat , tú certe facit mul-
to etiá iocundiora . B. F. Mihi quidé
pater et nunc ifta cariffima funt,quae,qua
es in nos amoris exuberátia,a te uideo dici
Bii
120
et erunt femper , dum uiuam , fixa ani-
mo et memoriae meae ; cupióq; , ut ex
iis ipfis rebus , quae mihi a te , quaéq;
fratri comparantur meo , longiffimam
ipfe nobifcum percipias uoluptatem :
fed fi tibi nos unq naturae lege fuperui
uemus ; habeo alia ego ( ut de me tantum
loquar : nam de fratre quanq multa pof
fent dici , malo illi integram caufam re-
linquere refpondendi tibi ) , habeo alia
(inq),quae mihi fanctiffimam tui memo
riam femper efficient etiam abfq; Nonia
no tuo ; quippe , qui me puerum edu-
caueris non diligenter modo ; fed planè
(quod uere mihi uideor effe dicturus )eti
am religiofe ; habueris tecum in legatio
nibus tuis ; imbueris optimis moribus ;
omnibúfq; bonis artibus ( quod in te ef-
fet ) ita femper inftitueris ; ut uerear , ne
fim prorfus ingratiffimus ,ultra haec mi
hi a te fi quid unq relictú optauero ; tum
fi de iis ipfis tibi non ego femper maiores
121
gratias habuero , q fi mihi magnificas uil
las coftruxiffes . Quare ifta quidem de
caufa nihil eft fanè,quod labores
B. P. Ego uero ac
multum : nam , qui tibi illa praeparaue-
rim ; quae funt longe potiora meo qui
dem iudicio ; et ( ut uideo ) etiam tuo ;
curandum eft etiam mihi , ifta tibi ut ne
defint ; quae , cum minora quidem fint ,
ualde tamen funt neceffaria : quemad -
modum fi te quis ad coenam uocet ; fer-
culáq; afferat cum uaria , tum fumptuo-
fa ; uina multifariam apponat ; mini -
ftros adhibeat ; calices quaerat , et uafa
uel aurea , uel gemmata ; nifi ftatuerit
triclinium ,aut menfas in hortulo dif-
pofuerit , ut tibi ftanti coenandum fit;
certe tu illú nihilo probes magis, q fi tam
multa omnino non parauiffet : Ita mihi
eueniet patri : nam q te recte inftituerim a
puero;mécum habuerim femper ; utráq;
linguá te docendum curarim id eft ad coe-
B i i i
122
nam uocaffe te fatis dubiam , et fumptuo
fam ; in qua depafceres animum tuum ,
téq; ipfum conuiua elegans oblectares :
conuiuae nanq; fumus omnes , dum ui
uimus ; neq; aliud eft omnis uita noftra ,
qua fub ifta mundi luce fruimur,q longa
concoenatio , aut( ut iam uerius dicam )
conuictio : q fi nec fedem ullam tibi ,
nec umbram aliquam praebuero coenan
ti ; hoc eft nifi uiuenti diuerforium , fe-
ceffúmq; gratum aliquem parauero ftu-
diis , et camenis tuis ; profecto non tam
in illis laudabis diligentiam meam , q in
his etiam culpabis negligentiam : neq;
tam pulchra ea tibi effe uidebuntur,qui
bus habundaueris ; q fuiffe illa , quibus
carebis , neceffaria . ita fiet ; ut cum femel
abiero ; tu me faepius accufes , q probes.
B. F. O mi pater ;mé ne
tam impium unq futurum,ut te audeam
accufare ? ego te unq accufem pater? quid
fi non tu me faepe monuiffes , et ego alí-
123
quando fcriptum legiffem a fummis ac
fapientiffimis uiris,animi bona effe,quæ
beatos homines facerent fola ipfa per fefe,
quaéq; opis externae non egerent ? ea neq;
eripi poffe cuiq , nec aetate fenefcere,nec
morte interire ? caetera omnia manca ef-
fe , labilia , momentanea : quae quoniam
fortuna , et cafu regerentur ; tanto effe
magis quenq; , quantum illa contemne
ret , uel diuitem , uel etiam fapientem ?
animos noftros ex aetherea fede in hanc
corporis labem profectos ea lege , ut ad
illam ipfam purgati alíquando reuer -
terentur , quae hic effent , defpicere ;ad
illa fe intendere , quo properarent ?me
uero , quem ifta quandoq; docuiffes ;ni-
fi mihi uillam reliqueris , fyluámq; pla
tanorum ; putas tibi effe fuccenfurum ?
non eft ita mi pater : ne putes . B. P.
Non puto. B. F. Neq; me tam demen
tem exiftimes uelim. B. P. Nó exiftimo.
B. F. Quid ita igitur loquebare ? B. P.
B ii ii
124
Quia noueram mores hominum ;tum
etiam pertentare te prorfus uolui ,q recte
ifta fentires. Sed omittamus haec iam tan
dem filí ; atq; ad eam partem fermonis ,
ex qua egreffi fumus , reuertamur.
B. F. Immo uero pater nec reuerta-
mur : quid enim amplius nobis cum pla
tanis illis ? de iis enim loquebamur.
Sed (fi placet )ad Aetnam potius,de qua
fermo haberi coeptus eft ,properemus.
B. P. Mihi uero pérplacet ;
ita tamen , ut ne feftines : tibi enim ego
omnes has pomeridianas horas dico.
Sed quoniam me impellente nimium
iam extra Aetnae terminos prouecti fu
mus , non cómittam , ut te interpellem
faepius ; nifi quid erit , quod de ea ipfa te
rogem. B. F. Sanè mons ip
fe fitu,forma ,magnitudine , feritate , in -
cendiis mirus ; demum tota fui qualitate
ac fpecie longe confpicuus, et fibi uni par
eft. Ab aurora mare Ionium bibit ;et Ca
125
tanam fuftinet imo in pede : cum fole
defcendit in infulam , qua Tyrrenum
pelagus eft ;et quae Aeoliæ appellantur:
laterorfus , in feptentriones uergenti
Pelorus obiicitur , et Italiae angustiae
funt : contra reliqua infula fúbiacet,tra-
ctúsque ii omnes , qui cum Lilyboeo in
Africam protenduntur . Ipfa Aetna ra
dices fuas ferè in orbem deducit ; nifi sí-
cubi orientem , et meridiémuerfus pro
miffo cliuo paulifper extenditur : celebs
degit ; et nullius montis dignata coniu-
gium cafte intra fuos terminos contine-
tur . circumitur non minus , q . c . mil.
paff. afcenditur ferè per uiginti ,qua bre
uior uia. Imi colles , ac omnis radicum
ambîtus per oppida , et per uicos fre -
quens inhabitatur ; Baccho , Pallade ,
Cerere feraces terrae ; armentorum o -
mnis generi fupra, q credas,feraciffim&.
Hic amoeniffima loca circunquaq; : hic
fluuii perfonantes: hic obftrepentes riui:
126
hic gelidiffimae fontium perennitates :
hic prata in floribus femper ,et omni uer
na die ; ut facile quilibet puellam Pro-
ferpinam hinc fuiffe raptam putet : hic
arborum multiiugae fpecies et ad um -
bram ualentium , et ad foecunditatem;
in qua etiam tantum excellunt caeteras
omnes arbores ; ut mihi quidem magis
huic loco conuenire uideantur ea , quae
de Alcinoi hortis finxit Homerus ,q ipfi
Phaeaciae ; in qua certe nos , cum e Sici
lia rediremus , nihil eiufmodi uidi -
mus , quod nos tanto pere oblectaret ;ut
etiam non inurbane Angelus meus in-
terroganti eum cuidam ex Phaeacibus,
qui nobis urbem omnem oftentarant ,
quid nam illi uideretur,ita refponderit.
Ego Phaeaces debere uos quidem,inquit,
Homero permultum exiftimo ; qui uo
bis plura etiam tribuit , q ipfa natura.
referam ( fi potero ) latine ; uel certe ut
potero : nam aduerti propterea tum eti-
127
tiam diligentius illum ipfum Homeri
locum ·
Hic nemora in coelum late crefcentia
furgunt ,
Punicei pomum grani , malúmq; , pi -
rúmq; ,
Et dulces ficus , et magnae Palladis ar
bor .
Non illis borealis hyems , non officit
aeftas
Torrida ; fed placidas zephyris fpiranti -
bus auras
Arboribus totum fuperat foetura per an
num :
Et pomo infenuere recentia poma
priori ;
Et noua iam miti fuperaduenit uua ra-
cemo .
Medius mons nunc uariis arboribus late
fyluefcit,et praecipue pinis,et fagis maxi-
mam in magnitudiné , multitudinémq;
crefcétibus;quarú illae inferius , hae fubli
128
miores funt:nunc nudo latere arabiles in
plagas extenditur;et faepe ufq; ad imú de
fcendit,frumentis adeo foecundus;ut cre
dita nonnunq in centuplam fegetem cul
coribus ferat. itáq; prudenter , ut multa,il
lud etiá prifci uiri;q nobiliffimum tem-
plum Cereris in Aetna cóftituêre:ubi ení
potius dea fegetum coleretur;q ubi fru -
ges optime prouenirent?atq; id quidem
tantum de fegetibus: uerum ab uniuerfa
Aetnae fertilitate (ut opinor )fabula etiá
emanauit, Arifteum giganta eo in monte
ita faluum effe , atq; uiuere; ut neq;ab Ae-
tna prematur unq ,neq; flammis coelefti
bus inuratur;q optimi,et uberrimi effent
fructus ,qui per Aetnae loca nafcerétur,
nullo telluris uitio,nulla aeris offenfi ma
lignitate: ná et Arifteos graeci quidé illos
uocabant ,qui uiciffent in certaminibus;
quod uerbú ab optimo deductú é credo,
quia nifi optimi non uincerét:et gigantas
fcimus effe filios telluris appellatos : ita.
129
quoniam fructus uniuerfos tellus , quafi
mater, parit ; cum fructus Aetnaeos effe
optimos,atq; uberrimos uellét dicere;táq
caeteros fuperarent ; fabulae datus eft lo-
cus , non inuenufte quidem ; fi tibi ita ui
detur:expecto enim etiam quid tu fentias
fcire abs te. B. P. Mihi fanè uidetur:
ítaq; redde caetera. B. F. Reddam pa-
ter ; atq; illa ipfa quidem , quae a princi-
pio poftularas , et quorum caufa ifta o-
mnia dicta funt : uentum eft enim ad id ;
ut iam de ignibus loqueremur. B. P.
Verebar fanè tu ne me longius prouecta
res : quanq quid longum mihi effe hac
in re,qua de nunc agimus,atq; ifto in otio
poteft ? B. F. Curabo id quidem , ne
fiat ( fi potero ) ,q potero , diligenter .
B. P. Immo Hercle fiat potius ; eti-
am id fi facere ipfe , ne fiat , potes : non
enim impedio : illud autem ideo dixe-
ram ; quia te putabam ánte ,q iftuc accef
fiffes , aliquandiutius erraturum. B. F.
130
Ego uero exiftimabam páter errauiffe me
fic etiam nimis diu. B. P. Non eft
ita : fed ,ne nunc tandem erremus ; perge
de ignibus , ut propofuifti:uerum autem,
quid tu haeres? B. F: Per-
gam equidem , ut iubes : fed fcin , quam
in falebram inciderim ? B . P .
Nihil profecto minus. B. F.
Dum tibi ad ignes feftino , eam Aetnae
partem ; quae nobis una reftabat de tri-
bus ( fic enim partiri foleo ) ; et qua síne
ad ignes ipfos perueniri non poteft ; pe
nè omiferam fuboblitus : ita Aetnam ,
quafi Chimaeram , caecideramus ; et
tanquam ream , capite mulctaueramus
imprudentes : fed agam nunc tutius ; ac
de utroq; fimul loquar. Superior ítaq;
montis pars ( nam iam de iis , quae in-
fra funt , diximus ) ufq; ad fummum ca-
cumen nuda uariam faciem praeoften-
dit : nam alibi femiherbofi tractus funt
interfurgentibus tophis , qui etiam in
131
pedemontana regione paffim uifuntur:
alibi per fumma ora exundans incen -
dium faxis fluentibus totas plagas in -
occupauit ; alibi arenarum campi ma-
gnam inlongitudinem , et latitudi -
nem extenduntur . In fupremo cra -
têres duo funt , quorum alterum , qui
minus altiffimus eft , ipfi uidimus in pu
tei rotunditatem anguftum , emiffis ue
luti gemina fponda hinc inde faxis ful-
fureo uirore fumigantibus : hunc lapi-
dea planities ambítu angufto circúnte-
net ; quo ut primum infcendimus ,
fulfureis ftatim nebulis ,et fuburenti fu
mo , ueluti e fornace , percuffi ora penè
retulimus gradum : mox increfcen -
te audacia , qua uentus perflabat , pau
latim ingreffi cratêrem ipfum tetigimus
manu . Effundebatur inde , sícuti ex
camino , fumus non intermiffa exhala-
tione : is tamen etiam fciffa per longa in-
132
cendia montis cute , uentis intus furen-
tibus ; qui eo die imperiofius bacchaban
tur ; multis in locis fibi faciebat excundi
uiam : interdum quoq; de repente ipfis
fub pedibus exiliens manere nos uno in
loco non permittebat : quin etiam illud
accidit ; ut quem locum maxime contem
plabamur ; q erat faxis nuper effufis ; et
adhuc ignem , et fulfur retinentibus in-
cruftatus ; per hunc , qua parte conceffe
rat in rimam , interflueret igneus riuus ;
ac pedes ipfos inter emiffa ex riuo faxa
urentia profilirent. B. P. Quid
ais ? per eam , ni me totum commoues fi
li , atq; etiam perterrefacis tua ifta oratio
ne . Quid autem faxa illa ? an etiam
quenq ueftrum interlaefere ? B. F.
Neminem profecto pater : quin etiam
eorum duo , cum refrixiffent , quae ma-
nu capi poterant , Meffanam deportaui
mus fulfuris partem feruantia , caetera
fubnigra . B. P. Quid enim
133
uos tam ultra temere procedebatis?
B. F. Quia cum licere illic nobis tu
to confiftere putabamus; tum etiam per-
luftrandi ftudio , uel potius auiditate fe-
rebamur . B. P. An nefciebatis Pli
nium illum maiorem ita occidiffe ;dum
nimium diligenter ( ne dicam inconful
te ) Vefeuiana incendia pertentaret ?
B. F. Quid , ni fciremus páter?
uerum tanta nos delectatio illius fpecta-
culi detinebat ; tanta rei nouitas , tantus
inuaferat ftupor ; ut fui ipfius iam nemo
fatis noftrum recordaretur. Sed miffa
haec faciamus ; atq; ad illam planitiem ,
de qua modo dixeram,reuertamur:quae
quidem ita tamen perurebat ipfa ; ut ma
nus , nifi extemplo retuliffes , offenderen
tur : pedes duplici calciamento ita pro -
pter afcéfus difficultatem comparato tue
bamur. Ab eo cratere ,quem dixi,mons
per fundae iactum infurgit afcenfu diffi
cillimo partim falebris impedientibus ,
C
134
partim tardantibus arenis ; et cliuus fta-
tim etiam quoquóuerfus impendebat .
is uniuerfi corporis uertex fummus eft ;
et tanq in urbem arx domina , fic ille in
montem prominatur . ab eius infcenfu
detinuere nos potentiffima uis vento -
rum , et exhalantes fumi : ítaq; tibi de il-
lo referre quidem aliud nihil poffum ;
nifi tibi ea uis recenferi , quae ab Vrba
no monacho accepimus poftea , Meff -
nae cum effet , homo ille quidem ueriffi
mus , atq; harum rerum cupientiffimus
fcifcitator : is enim paucos antè nos dies
per fummam tranquillitatem totum uer
ticem perluftrarat . B. P. Immo
uero cupio : noui enim ego illum , atq;
amo , quod te non latet ; quo mihi futu
ra funt haec omnia illius etiam teftimo
nio gratiora . B. F. Aie-
bat ille igitur ( quando ea tibi narrari
poftulas ; quibus tamen ego tam acce-
do ut credam , q omnino fi perfpexif-
135
fem ) uerticem illum effe ab ingenti
cratêre occupatum ambítu circiter qua-
tuor ftadiorum ; eúmq; non ufq; in i-
mum defcendere eodem hiatu ; fed al-
uum fibi intus paulatim aftringere eá-
tenus , quoad in medio centro ad euo
menda montis incrementa fatis amplo
ore foraminatur : tum effe in fumma
montis corona paruum tramitem , ubi
pedes firmentur ; ex eo fi quis declina-
uerit , aut in cratêrem obrui , aut e mon
te deturbari : ftetiffe tamen fe ibi tam
diu , quo bárathrum exploraret : eru -
ctaffe tum montem magno ftrepore in-
cendia caliginofa , et perurentes petras
fupra os , quantum fagitta quis mitteret,
uel eò amplius , infurgentes : atq; eum ,ué
luti corpus uiuens,non perflaffe femper ;
fed emiffa femel anima ceffaffe diutule,dú
refpiraret : tum fe copiam intuendi habu-
iffe , quae uellet : mox eiectaffe iterum ,
atq; iterum pari interuallo ufquequaq;:
C ii
136
interea ingemere intus cauernas auditas;
intremere etiam tonitruis montem fub
pedibus magno ; et formidolofo iis, qui
aderant , horrore : ex quo illud mirum
uidetur ; q qui tum ftrepitus per tran -
quillitatem fentiebantur , eorum a no-
bis nihil auditum fit in tanta ferocia uen
torum . B. P. Illud uero
nec uideatur filí , neq; planè ipfum eft
mirum : conftat enim ( quemadmodum
fcriptores tradidere ) fimul cum uentis
Aetnae animam immutari : et quo flan
te fumos tantum , et caligines exhalet;
eo ponente modo puras , modo craf-
fiores flammas emittere pro furgenti -
um uentorum qualitate : alíquando eti
am effundi torrentes ignium uaria ex-
undatione pro , ut intra montis uifce-
ra pinguia , uel exilia incrementa funt :
quae cum ita fe habeant , illud etiam pof
fe fieri quis eft , qui neget, leniffima uni-
us uenti aura eos ftrepitus intra mon -
137
tem excitari , qui uel furente altero non
queát ? non enim q perflet quis ; fed q in
tret in montem , quámq; fe in cauernas illi
us , ínq; uifcera infinuet,eft fpectandum.
B. F. Intra montem igiur tu ,
tanq intra pectus animam , fic accipi ab
Aetna uentos putas ; quibus illa modo
fpirat leniter , modo uehementius inci-
tatur ? B. P . Sanè quidem:
nifi tamen ueriora illa funt , quae de
Typhóeo , déq; Encelado poetarum fa-
bulofitas concinnauit . B. F. Verif
fima illa quidem fabella eft : fed perge tu
mihi ; atq; etiam páter huius incendii cau
fas redde , fi placet : nam ex incolis qui-
dem inuentus eft nemo ;qui ea nobis pau
lo uerius explicaret . B. P. Per -
gam , ut libet : fed non prius id faciam ;
q mihi dixeris quómodo illud fit , quod
tu ueriffimam fabellam dixifti .
B. F. Quia fanè ea demum
ueriffime fabula eft ; quae nihil habet
C iii
138
ueritatis. B. P. Pulchre ni mi
rum : atq; ifto modo ego etiam dicere hi
ftoriam falfiffimam poffum ; ut ea fit de
mum falfiffime hiftoria , quae falfi ha -
beat nihil. B. F. Non fequi-
tur iftud páter : fed nos dialecticen e ca
ptiofis fophiftarú circulis , coronífq; ne
auocemus : fatis enim habet illic negoti .
Quare age mi páter ; explana potius
illa nobis , quae petimus ; ea incendia
unde oriantur ; et orta quomodo perdu
rent. B. P . Tu uero poftulas eti-
am fine dialecticis philofophari : quod
quidem ipfum fieri q poffit,uel alio tem
pore ex te ipfo cognofces ;uel cum uo-
les , audies de me : nunc uero age , philo
fophemur : interea tamen paulifper hoc
in cefpite confidamus:neq; enim ullis ad
huc Nonianis legibus cautum eft,ne quis
temere quo quo incefpite confidat : quem
admodum olim urbanis , nequoquo
in folio : et ego iam deambulando defef
139
fus fum. B. F. Tu uero quiefce ,
ut libet , et q diu libet : ego autem et fta-
re adhuc poffum libentius ; et te ita me-
lius aufcultabo . B . P . Et quidem
hoc etiam licet : fed quoniam ita uis ; ut,
quibus de ignibus ego te antea interro -
garam , de iis tu me nunc audias differen
tem ; breui expediam , quae fentio : neq;
enim nimis multa funt . Tellus qui-
dem omnis Bémbe fili , ficuti noftra cor
pora , foraminibus ,canalibúfq; diftincta
eft ,et tanq uenis íternotata;fiue q omni -
no coire non poteft quae fpecie qui -
dem multum fibimet differat intra fe fe ;
fiue q aut gignit ipfa femper aliquid , aut
interimit , et immutat ;neq; unum idem
omnis,atq; eodem pérmanet;fiue ( ut alii
tradidere,et quidem principes in philofo
phia uiri ) quia planè uiuit ipfa;atq;a mú
di anima uitam trahens ab eadem mundi
anima extra,intráq; pluftrat,Sed in omni
tellure nufpiam maiores fiftule,aut mea-
C iiii
140
tus ampliores funt ; q iis in locis , quae
uel mari uicina funt , uel a mari próte-
nus alluuntur:nam cum éxedit féper ma
re ,confumítq; fuopte contactu ,fuáq; na
tura omnia;tum autem , fi partem eft na
ctum aliquam debiliorem , membráq;
non adeo robufta telluris ; erôdit illa mul
to facillime ; pergítq; in uifcera ipfa , q
poteft : ítaq; cum in aliena regna fibi uiá
faciat ; uentis etiam facit : ex quo fit ; ut
loca quaeq; maritima maxime terraemo
tibus fubiecta fint , parum mediterra -
nea.q fi etiá in fulfuris uenas uenti furen
tes inciderint ; tum incendia fufcitan -
tur fanè non difficulter ; quoniam et in
fulfure cócipiendi permagna ignis uis in -
eft , et uenti etiam aliena fuccendunt
ui fua : haec autem tu ut in Aetna ac-
cidant omnia,uide,quippe( ut modo tu-
te dixifti ) ,quae mare in radicibus habeat,
quae fulfurea fit , quae cauernofa ; feu
q natura ita fuerit femper ipfa ; feu q
141
falo alíquando fubexefa uentos admi -
ferit aeftuantes , per quos idonea flam-
mae materies incenderetur. Habes ,
unde incendia oriantur Aetnae tuae :
habe nunc quómodo etiam orta per -
durent : in quo quidem nolo ego te il -
lud admirari ,quod uulgus folet:magnú
effe fcilicet tantas flammas ,tam immen
fos ignes poft hominum memoriam fem
per habuisse , quo alerétur: quid eft enim
magnum ipfi magistrae rerum omniú ,
et parenti naturae ? quid arduum ; quid
illa tandem non poteft ? qui ftellas ; qui
folem ; qui coeli conuexa ; qui terras o -
mnes , ac maria ; qui mundum deniq; ip
fum , quo nihil eft admirabilius , uel po
tius extra quem nihil eft , quod admire-
ris ; faepe fine admiratione intuemur ;
iifdem nobis effe Aetna miraculum po-
teft ? caue fis tam imprudens fili ; ut tu id
putes:nam fi naturam refpicimus ; nihil
in Aetna eft, quod mirum uoces : fi rem
142
confyderamus ipfam ; nónne tibi etiam
mira uideantur cum alia loca permulta,
tum uel Aponi noftri fontes , calidaéq; il
lae puriffimae ; quibus natura non tan-
tum ut calefacerent dedit , quod erat ta-
men ab aquis alienum ; fed multum de
iure quoq; rerum omnium cóceffit,mul
tum de noftro , tum aliquid de deorú
etiam ,et fuo ; ut morbis fcilicet mede-
rentur non modo fine ullo aegri dolo-
re , qua de caufa graeco uerbo Aponus
nomen inuenit ; fed etiam cum uolupta
te ? ítaq; , qui curantur ,
Non uenas referant ( ut ait ille) ; nec uul
nere uulnera fanant ;
Pocula nec trifti gramine mifta bi-
bunt:
Amiffum lymphis reparant impune ui
gorem ;
Pacatúrq; aegro luxuriante dolor :
Nam morbos quidem expellere homi-
num planè eft rerum ufum multarum
143
recte callentium : hoc autem uel fine
dolore id efficere ; uel ( quod multo eft
maximum ) etiam cum uoluptate deo
rum mihi quidem uidetur effe propri-
um , ipfiúsq; principis omnium , et pa
rentis naturae . q fi cum uno Aponi
fonticulo , et canali profunda illa compa
raueris , inundationéfq; omnes Aetnae
tuae ; fortaffe non uerear , ne nofter hic
colliculus tuo illo monte fit minor.Sed
faciam ,ut tibi pollicitus fum ; et Aetnae
incédia quómodo alátur, docebo. Quo
niam igitur ( ut fcis) humore,et calore o-
mnia concipiuntur;cum et femper ardeat
mons , et femper a mari perluftretur ; ha
bes iam duobus iftis uerbis , quod petis:
ignis enim ; qui detrahit femper aliquid,
atq; confumit ; gignit etiam femper ali-
quid fibi,quod confumat ,fuo ipfius calo
re humectantibus undis telluré ,fempérq;
igni materiam fufficientibus ,quo alatur :
nam et bitumen maxime , quod fulfuri
144
fimillimum eft , fit ex terra et limo exu-
dante tellure ; tum et eiufdem ferè ge -
neris halumen ; quod quia ex falo et ter
ra coficitur , ita uocatur. B . F.
Vnde autem faxa , et pumices páter ,
et eiectamenta illa , quae uomit ? quid
illa tandem funt ? an fulfur tantum ,
bitumen , halumen omnia ? B. P .
Nequaq filí : fed tanta eft uis ignium ,
praefertim incluforum , et uentis in -
tus furentibus ; ut non uifcera imbe -
cilla modo ; fed planè nerui etiam for-
tiores corripiantur telluris ; et faxa ipfa
duriffima liquefiant . B . F. At
ea ipfa faxa non alíquando defeciffe , mó
témq; fibi non fubfediffe , nónne illud
eft mirum pátet? B . P. Neq;
id filí quidem mirum :tellus enim fem-
per foecunda eft fui ipfius ; fempérq; fe
met ipfa párturit : nifi tamen malis tu
cum Pythagora fentire ; qui quidem
apud Ouidium ita praecipiens inducitur
145
ut audeat affirmare Aetnaea incendia nó
effe ufquequaq; duratura. B. F. Ego
uero , quid fentiam ; non fat fcio : quanq
equidem mallem Pythagoram , q Em-
pedoclem imitari : ille enim quae natu-
rae confentanea uidebantur,credebat affe
rens mutari quidem omnia,nihil tamen
omnino interire : hic ; dum curiofius na
turae caufas perfcrutatur ; etiam fe ipfum
imperfcrutabilem facit. B. P.
Sed ualere nos illos finamus filí : et quo
niam nos tibi , Aetnae incendia unde
fiant , diximus ; id uelim ego fcire item
ex te , ipfa ifta quomodo fluant .
B. F. Iam iftud quidem fie-
ri fine ullo negotio poteft uel una Hefio
di comparatione ; qua ille in fua theo -
gonia fluxiffe ait tellurem , ubi eam
poft fulminatum Typhoeum igne cor
reptam defcribit , ifto (ni fallor ) modo :
ex quo fanè libet mihi fufpicari etiam pa
ftorem illum Afcraeum alíquando Ae -
146
tnam confcendiffe ;atq; inde fibi fumpfif
fe;quod de univerfa tellure fcriptú reliqt :
Vritur ipfa ingens tellus ; aeftúq; fu-
rente
Liquitur , albentis quondam ceu lami-
na plumbi
Arte uirum , flammífq; caua fornace li-
quefcit :
Seu ferrum ( quanq hoc maternae uifce
ra rupis
In duras aluere uires ) ; cum ferbuit
olim
Vulcani domitum manibus , terraéq; fa-
tifcit .
Et quidem propterea illum ego plumbi,
et ferri exempla pofuiffe crediderim ;ut al
teri ea cópararet,quae igne facilius corri-
piuntur,et fluút;ut fulfurea tellus omnis,
et eae telluris partes,quae tenuiores funt ;
alteri autem cum faxa omnia , tum ea ,
quae flammae refiftunt magis , et funt
fuapte natura duriora . B. P. Mihi
147
haec quidem certe non difplicent ipfa
per fe : atq; etiam delectauit me non ni-
hil poetae ingenium ; qui tam apte defcri
pferit fluentem , et ardentem tellurem :
fed tamen tu filí nimium perparce ref-
pondes ad illa , quae peto : non modo
enim iftud ita fimpliciter cupio , ea in-
cendia quómodo fluant,fcire abs te:fed
etiam , ubi defcenderint ,quam faciem
capiant ; tum fi perdurant éadem fem -
per, an alíquando immutentur,audire.
BEMBVS. FIL . Geram tibi
morem páter ; et ea , quae poftulas ut po
tero , explicabo. Pleno iam par -
tu ( ut maturior eft omnis foetus , qui -
cunq; in Aetnae matris utero coalefcit)ni
fu parientis expellitur , et eiectatur , qua
cunq; prius rimam inuenerit , aut uiam
fibi parauerit ui fua: faepe tamen exit ex
cratere , quem ipfi uidimus ; nunq ex fu-
periore ; q uel eò infcendere grauis ma-
teria non queat ; uel , quia inferius alia
148
fpiramenta funt , non fit opus . Defpu-
mant igitur flammis urgentibus ignei ri
ui pigro fluxu totas delambentes plagas:
ii paulatim recedente calore priorem fibi
naturam repofcentes in lapidem indure
fcunt fragilem fanè flammis eneruanti -
bus , et fi complectas , putrem . Stat ea
confluuies , ueluti glacies , concreta ufq;,
ut alteri defcendant riui : ii nanq; non
fupráfluunt ; fed inter montis arenofam
cutem , et priora concreta fluenta infinu
antes fefe curfum fibi medium quaerút :
fic , que prius induruerant ; quia friabi-
lia funt ( ut dixi ); nouis incendiis ceden
tia crepant , et in partes difiecta profili -
unt , quacunq; unda deurgens intérfluit:
déinde cóglaciantem eam altera fubiit il-
luuies ; atq; ipfa tantundem facit : tum al
tera item , et altera : non enim continua
to fluore mons ; fed per intermiffos fpi-
ritus ( ut fupra commemorauimus ) eru-
ctatur : atq; ita nouiffimis femper uincen
149
tibus , multiplicatóq; in immenfum in -
cédio ex igneis fluminibus fracti lapides
altiffimo congeftu magnam partem mon
tis inocuparunt : atq; ii , quo recentius
fluxere , eò et nigriores funt , et firmio -
res : aetate et pallefcunt , et refoluuntur :
inde ego effe arenarum plagas omnis ,
quae circa cacumen uifuntur , exiftimo.
Materies omnis aridiffima eft ; atq; ideo
minus multo , q uiui lapides , pondero-
fa ; fcabra adeo , ut breui mora , tanq a li
ma , infcendentibus calcei exedantur .
B. P. Atqui ego fanè in eo mal
lem Empedoclem imitari ; qui afcenfu -
rus amyclis aereis utebatur: fed fequere.
B. F. Ea infra paruum craterem
circúmuerfus totum montem comple -
xa eft ; et cumulum eum , in quo maior
crater eft , fuftinet : demittitur inde alícu
bi per interualla imum in montem ob-
liquis fluxibis ; quáq; Catana iacet ,ufq;
in mare ; lata faepe ,qua uifus patet ; hor-
D
150
rendum fanè fpectaculum modo alueis
hiantibus , modo impendentibus ripis.
Inter maxima profluuia longe memo -
rabile illud eft ; quod paulo ante noftrá
aetatem ufq; intra Catanam decurrens
non paruam urbis partem incendio de-
populauit : neq; fanè defcenfus is minus,
q per . cc. ftadia conficitur . Quin etiam
portum eum , de quo ait Virgilius
Portus ab acceffu uentorum immotus,et
ingens
Ipe;fed horrificis iuxta tonat aetna ruinis,
ita impleuere fluenta Aetnaea ; ut iam
erraffe Virgilium putes , q portum ibi
effe ingentem dixerit , qui penè nul -
lus fiet . B. P. Iftud nimi-
rum eft ,quod a principio dixeras cedere
illis uolentibus , atq; eorum contrahi ar
doribus ipfum mare. B. F. Eft
ita quidem , ut dicis : fed ( ut ad propofi
tum reuertamur ) reptare per eas crepidi
nes , quas dixi , duobus mil.paff. neceffe
151
eft quem uis cratêrem uifuros :reliquum
iter in equis conficitur . reptationis eius
labor haud facile credas , q durus eft , qq;
indigens uirentis genu ; quippe,quia de-
grauante uiatore temere ingefti lapides
concedunt ; et in afcenfu raptiffimo , ni
probe pofueris pedem , dimoto uno
tota congeries deuoluitur ,et in te ipfum
ruit :adde , q etiam , fi in plano cecide-
ris laedunt fcabritie fua ;et manus cre-
bro contactu ,nifi contexeris : offendun
tur. Magna haec fortaffe uidebuntur pá
ter audiéti tibi:magna enim funt(ut mihi
quidé uideri folet ); uerum nufq adeo ,ac
nobis uidentibus fuere:nam Aetna quan
ta eft,nemo quidem fcit,qui non uidet .
Ex fummo uertice contemplari totam
infulam licet , termini eius longe effe
multo minus uidentur , q funt .
Brutia ora ita tibi fub oculis iacet ; ut
cò poffe traiicere penè quidem iactu
lapidis putes : ferena tempeftate Nea -
D i i
152
politani etiam tractus extimantur . Ni-
uibus per hyemem ferè totus mons ca-
net:cacumen neq; per aeftatem uiduatur.
B. P. Quid ,quod hyemare tantum
eas meminit Strabo? B. F. At experien
tia ita te docet,ufq; ipfe auctor ( quod qui
dem uenia illius dixerim ) non deterior .
Quare illud mi páter etiá,atq;etiam uide;
ne quid te moueat,fi aliqua ex parte huius
noftri de Aetna fermonis cum uetuftis fcri
ptoribus diffentimus:nihil enim impedit
fuiffe tum ea omnia , quae ipfi olim t radi
dere,quorum permáferint plurima in no
ftram diem;quaedam fe immutauerít ;alí
qua etiam furrexerint noua:nam (ut caete
ra omittam ) ; quod cinerofa partim effe
fumma cacumina dictauere;eius rei nunc
ueftigium nullú apparet:cinis enim , qui
queat confpici ,toto móte nullus eft : neq;
id tamen omnibus annis fuit : nam mul
torum teftimonio accepimus , qui ui -
dere , annos ab hinc quadraginta tan-
153
tos ex Aetna cineres euolaffe ; ut per to-
tam eam infulae partem ,quae uerfus Pe
lorum iacet , uniuerfam oleam abftule -
rint ; eos etiam in Italiam uentis feren
tibus latos. Sed ( ut ad niues illas redea
mus ) addebat idem Vrbanus Kalen -
dis Iuniis afcendente fe fatis largiter , a-
bundéq; ninxiffe ; tum iterum , qui fe-
ptimus fuerit poft eum diem , dum
ipfe Randatii moraretur, in uniuerfam
montanam plagam niues ferè in pedis al
titudinem defcendiffe: in quo ipfo licet
et Pindarum fufpicias fcite cognomento
ufum ; qui Aetnam niuium nutricem ap
pellarit . Quo latere fubeft Catana,me
dia ferè inter ipfam , et cacumen regione
puriffimus,et perennis fons erumpit do
rico uocabulo Crana ab incolis appella
ta:caeterum toto monte fupra radices nul
lae aquae funt ; nifi quae uel ex niuibus
emanant ;cuius quidem rei etiá Theocri-
tum tefté habemus;in quo dum Galateae
D i i i
154
Cyclops enumerat diuitias fuas , haec eti
am interferit ,
Eft glacialis aquae riuus mihi ,quem fyl-
uofa
Nectareum in potum niuibus fluit Ae-
tna folutis ;
aut fi quae intra fagorum truncos plu-
uiis defcendentibus relinquuntur. At-
qui res , et locus me monuere ut quod
ibi uidimus pulcherrimum natura opus
et mirati fuimus maxime , non prae -
terirem . Altiffima in fpecula ; qua fyl
ua deficiente liberior profpectus in infu
lam , et Tyrrhena fluenta dominatur ;
herbidus campus leni decumbit cliuo :
hunc pini procérae pari diftantes inter -
uallo ducta corona circunfepiunt : in me
dio fagus denfiffima quadrifido robore
fe fubiiciens,celfior q caeterae, ueluti regi
na ipfa confurgit : ea non ftatim ex imo
difcriminatur ; fed a tellure per fpatium
cubitalem uno trunco contenta eft:inde
155
fe in ramos cófimiles aequalibus interual
lis difpartitur:interne ufq; ad imas radices
arbor deficiens undis pluuialibus urnam
ex fefe facit:illae montano purgante aere,
ac umbris folem arcentibus et fontanis ge
lidiores funt , et putealibus puriores .
Ambigeres ibi tu quidem páter fi quid
eorum tibi laudandum effet; quid nam
potiffimum laudares,an profpectum eius
loci , an locum ; tum an arborem ,an un-
das: ita fcite in alteris decorádis (quafi qui
dem id agerent;ut quid magis pulchrum
effet, ambigeretur ) et Hamadryas,et Nais
conuenere: in honeftandis uero alteris ad
mirabile quidem eft, quantum gratiae ,
uenuftatífq; fibi inuicem afferant Iupiter
Genio,et genius Ioui:quo fit ;ut in utrifq;
multum Venus etiá permifta fentiatur .
B. P. O pulchras naturae deli-
cias,uel etiam Deorum (ut poetis placet);
fi qui funt , qui eum montem colant .
B. F. Sunt páter ( ut aiunt ) ;
156
atq; incolunt illo ipfo quidem in loco.
B . P . Mirabar ; fi haec temere
dicerentur prouenire , praefertim a Si-
culis ; quos quidem conftat propter fer-
monis impunitatem ,et licentiam etiam
trilingues uocatos: fed quis inhabitat De
us ? B. F. Fauni effe fontem illum
dicunt. B . P . Fabellam te uideo
inchoare: fed quoniam in Faunum inci
dimus , fequere : detineri enim me ab
illo facile patior;cum quo te fcio liben
ter etiam carminibus ludere interdum
folere .iftud autem qui fciunt ? an ita for
taffe coniectantur ? B. F. Videre fe
aiunt paftores ipfum Deum paffim erran
tem per fyluas,et pafcua;tum etiam feden
tem fub illis arboribuscoronatum pinu ,
et tacentem faepius;interdum tamen etiá
fiftula folantem amores . Sed continebo
potius me hic páter leuia enim ifta funt;et
mihi loqui tecum , nifi reuerenter,non
licet : quanq quidem ; fi pergerem ;face-
157
remus ipfi hac in re ; quod facere etiam
reges in coenis folent : qui quidem in-
ter apros , et pauones ; quibus habun-
dant quotidie ; interdum tamen et alli-
um pofcunt ,et betas . Neq; fanè animus
nofter uacare femper rebus feuerioribus
poteft : neq; ; fi uacet ; tamen ex illis tam
plenam capit iocunditatem ; q fi ea ip -
fa remitteret interdum , et mox non
longo interuallo intermiffa reuocaret .
Ita nos quidem nunc grauia illa phi -
lofophiae ftudia ; quibus quidem cer-
te id omne tempus foles , quod tibi per
rempubli.licet impertire ; melius eti-
am fabellis iftis leuioribus condiremus :
et quidem licet maxime uel in Nonia-
no fabulari . B. P. Sanè
quidem licet ; dum illud tamen , fem-
per teneatur ; ut cerato remige Sirenas,
quod aiunt . Et profecto poeta ille
fapientiffimus nunq Vliffi conceffiffet,
quem prudentiffimum femper facit ;
158
ut Sirenarum cantus audiret ; nifi li -
ceret etiam grauibus , et fapientibus ui
ris ; quorum tamen in numero me non
pono ; minus feriis adeffe interdum re-
bus , et lufus captare non adeo feue -
ros ; modo ne remiges audiant ; hoc
eft , ne fenfus pateant uoluptatibus ;qui
bus et demulcentur ipfi femper ; et ,ni-
fi ratione occlufi fint , faepe etiam fa-
cillime capiuntur : quod tibi effe faci-
undum in uita maxime femper cen -
feo Bémbe fili : nam nifi te ita infor-
maris , ut uoluptatum illecebris animú
imperuium geras ; non poffum dice -
re , q multae tibi occurrent fpecies ea -
rum ; quae te non adolefcentem mo -
do ( ut es nunc ) demulcere poffint , et
delinire , ac iam etiam debellare , et de-
uincere ; fed planè etiam uirum . Itaq;
illis aut magnanimiter imperandum eft;
quod fecerunt uiri omnes magni , et bo
ni ,et ii , quos propterea deos etiam ap -
159
pellauere ; uel omnino turpiter deferui-
endum , in quo quidem tu ( fi me audi
es ) non committes;ut reiecta continen-
tia , atq; ipfo amore uirtutis ex illorum
fis grege , de quibus praeclare Oratius,
Nos numerus fumus , et fruges confu-
mere nati,
Sponfi Penelopes , nebulones , Anti-
noíq;
In cute curanda plus aequo operata iu-
uentus ;
Quis pulchrum fuit in medios dormi-
re dies , et
Ad ftrepitum citharae ceffantum ducere
curam .
Sed quoniam iam aduefperafcit ', pro -
cedamus in atrium : nugae autem pa -
ftorales iftae tuae fub umbris funt po-
tius , et inter arbores ; q intra penates
recenfendae . Quae cum dixif -
fet , et iam in atrium perueniffemus ,
160
ego finem loquendi feci;ille cogitabun
dus in bibliothecam perrexit .
IMPRESSVM VENETIIS IN
AEDIBVS ALDI RO
MANI MENSE FE
BRVARIO AN
NO . M .
.VD·
·