De Aetna Ad Angelum Chabrielem Liber

di
Banner di HyperBanner Italia
Bembo Pietro

PETRI BEMBI DE AETNA AD

ANGELVM CHABRIELEM

LIBER.

101

Factum a nobis pueris eft , et quidem fe-

dulo Angele ; quod meminiffe te certo

fcio;ut fructum ftudiorum noftrorum ,

quos ferebat illa aetas nó tam maturos,q

uberes,femper tibi aliquos promeremus:

nam fiue dolebas aliquid, fiue gaudebas;

quae duo funt tenerorum animorum ma

xime propriae affectiones; continuo ha-

bebas aliquid a me,quod legeres,uel gra-

tulationis,uel confolationis;imbecillum

tu quidem illud,et tenue; ficuti nafcentia

omnia,et incipientia;fed tamen quod ef-

fet fatis amplum futurum argumentum

amoris fummi erga te mei. Verum po-

ftea,q annis crefcentibus et ftudia,et iudi

cium increuere ; nófq; totos tradidimus

graecis magiftris erudiendos; remiffiores

paulatim facti fumus ad feribendum, ac

iam etiam minus quotidie audentiores.

A

102

Itaq; ,quas pueri miferimus ad te lucubra

tiones noftras , numerare aliquas poffu-

mus ; quas adolefcentes ,non poffumus :

quo in confilio nobis diutius permanen

dum effe non puto: nam ut interdum nó

loqui moderati hominis eft; fic femper

filere cum eo ,quem diligas , perignaui:

neq; Hercule ; fi in officio permanfimus

in prima aetate ; debemus nunc , tanq

inexercitati hiftriones ,in fecundo, aut

tertio actu corruiffe . praefertim cum

aemulatio tuorum ftudiorum Angéle

nos non excitare modo languentes poffit,

fed etiam incendere ;quippe , qui multa,

et praeclara habuimus a te femper,habe

músq; quotidie et confuetudinis noftrae

teftimonia , et doctrinae tuae. Quare fi

cuti pueri fcriptiunculas noftras, quafi la

ctentis ingenii acerbitatem , detulimus

ad te ;fic nunc deinceps etiam ad te adole

fcentiae noftrae primos foetus deferemus;

non quo me ipfe plus ames : nam iam id

103

fieri poffe uix puto : fed plane quia ita de-

bemus inter nos: neq; enim arbitror cario

rem fuiffe ulli quenquam ;q tu fis mihi.

Sed de his et diximus aliâs fatis multa ; et

faepe dicemus:núc autem ;quoniam iam

quotidie ferè accidit poftea,q e Sicilia ego,

et tu reuerfi fumus ;ut de Aetnae incendi-

is interrogaremus ab iis , quibus notum

eft illa nos fatis diligenter perfpexiffe ; ut

ea tandem moleftia careremus;placuit mi

hi eum fermonem confcribere ; quem

cum Bernardo parente habui paucis poft

diebus, q rediiffemus; ad quem reiicien-

di effent ii , qui nos deinceps quippiam

de Aetna poftularent. Itaq;confeci librú;

quo uterq; noftrum cómuniter uteretur:

ná cum effemus in Noniano ; et pater fe

(ut folebat )ante atrium in ripam Pluuici

contuliffet;acceffi ad eú progreffo iam in

meridianas horas die:ubi ea , quae locuti

fum inter nos,ferè ifta fút. Tibi uero núc

orationé utriufq; noftrú,tanq habeatur,

A ii

104

explicabo ; non tanq recenfeatur. Igi-

tur;cum illum multa in umbra fedentem

comperiffem ; ita initium interpellandi

eum feci. PETRVS BEMBUS FILI

VS. Diu quidem páter hic fedes:& certe

ripa haec uirens ;quam populi tuae iftae

denfiffimae inumbrant;& fluuiusalit ;ali

quanto frigidior eft fortaffe,q fit fatis.

BERNARDVS BEMBVS PATER.

Ego uero fili nufpiam effe libentius foleo;

q in hac cum ripae, tum arborum , tum

etiam fluminis amoenitate:neq;eft,quod

uereare,nequid nobis frigus hoc noceat,

praefertim in tanto aeftatis ardore: Sed

fecifti tu quidem pérbene; qui me ab iis

cogitationibus reuocafti;quas& libentif-

fime femper abiicio , cum in Nonianum

uenitur;et núc quidem nobis nefcio quo

pacto furtim irrepferant non modo non

uocantibus , fed etiam inuitis.

BEMBVS FILIVS . Derep.fci

licet cogitabas aliquid,aut certe de trium

105

uiratu tuo : faepe enim ex te audiui ( fi

fieri poffit )uelle te, in agris cum effes ;

quoniam tibi id cum modice continge-

ret, tum etiam perraro ;de iis,quae in ur

be agantur ,tanq lethaeo aliquo fumpto

poculo , nihil omnino rcordari.

BEMBVS PATER Eft ita, ut

dicis: nam cum ab urbe propterea me ,

frequentiáq; hominum ; tanq a flucti -

bus , in hunc folitudinis portum recipi

am ; ut relaxem a curis , remittámq; pau

lifper animú ; méq; ipfum reftituá mihi,

atq;ad reliquos confirmem labores; ut in

ludis athletae folent ; qui cum aliquo

in curfu defudarint , confidunt parum-

per , reuocántq; fefe , ut fint ad reliqua

poftea certamina ualentiores ; fi tamen

illae ipfae me rus etiam profequuntur ,

quas fugio curas , et follicitudines ; pro

fecto nihil ago:quod mihi quidem nunc

ipfum euenit : qui cum folus in hacri -

pa confederim , ut dignum aliquid ifto

A iii

106

filentio meditarer ; ecce ita etiam

unda illa ipfa reforbuit urbanorum nego

tiorum ;paulatimq; in triumuiratus mei

curas delapfus fum. B. F. Ita

fane coniectabar:uifus es enim mihi ian-

dudum nefcio quid multa cogitatione

commentari ; neq; eo uultu ,quo effe hic

foles , hilari ,et foluto ;fed , quo te in ur-

be confpicimus , contractiore interdum,

ac graui . B. P. Recte con-

iectabare: Sed ifta tandem ,quoniam ni-

mis iam molefta sunt, obliuifcamur.

B . F. Vtinam ipfe id

poffis páter; tibiq; iftud (quando ita te iu

uat) tam facile factu effet, q mihi : fed o-

mnes curae,quae quidé fint maximae,ita

fe habent ; ut,fi infequaris,non fugiant;fi

fugias , etiam infequantur:munus autem

iftud tuú cum eft ipfum negotiof iffimú

per fefe ; quippe , aquo ferè omnes reip.

nostrae partes pertractantur ; quódq; uni

uerfae ciuitatis , caeterarúmq; urbium ,

107

noftrarum aduocationem agit , et fufti -

net ; tum uero illud etiam accedit ;q tu

is es, qui maxime omnium tranquillita

tem animi ,requietémq;déames ;quo fit,

ut magis etiam illa fentias , quae te pre-

munt. B. P. Eft fili , et fa -

ne caufa illa quidem non leuis, quae mi-

hi labores adauget meos : fed tamen ( ut

uerum fatear ) aliud quiddam maius me

mouet ; quod ipfum nuper me in ur -

bem reuocauerat ,fic dum federem ; re -

uocátq; faepiffime. B. F. Quid il

lud tandem eft? B. P. q reip.cau-

fa non commoueri neq; uellem , fi pof -

fem; néq; poffem , fi uelim: nam cum ab

ineunte aetate ita uitam inftituerim meá;

ut patriae adeffem femper ; prodeffem ,

cum poffem ; potuerim auté non nunq

uel iuuenis et domi ,et foris; illa uero me

faepe muneribus reliquis ,faepe legationi

bus honeftarit ;eam ipfe fi deferam nunc,

cum et expientia,et cófilio , et auctoritate

A i i i i

108

plusualeo ; quid fit aliud, q fi tu me iuue

nis fenem deftituas , filius patrem ?

B. F. Duas igitur caufas praedicas

páter curarum tuarum ; duras tu quidem

illas , et graues ; uerum ,quia te fciente a

te ipfo proueniunt , perferendas : nam

qui te idem et actionibus tradidifti , qui

bus otio inimicius effe quid poteft?et rus

amas, feceffúfq; iftos tuos; quae quidem,

cum multo diutius ipfis careas ,q fruaris,

uitam fibi illam efficiunt moleftiorem ;

dolendum tibi non puto ; fi te uel illis ip

fis rebus condemnes, quas fugis;uel fugi

as omnino ,quae te iuuant . Sed illud

tamen quale eft ,quod te dixeras reip.cau

fa commoueri?an te fortaffe mi páter mo

tus ii Galliarum perturbant , qui ferun-

tur? B. P. Mini-

me illi quidem : uerum admodum gau-

deo te e Sicilia rediiffe:nam fi aliquid eue

nerit;malo te hic effe,ubi omnes fumus;

q illic , ubi neminem habes tuorum .

109

B. F. Equidem adfum ac libens

cum ea de caufa , tum quia uobis omni-

bus carebamus iam nimium diu: caue ta

men putes nobis hoc Sicilienfi biennio

quicquam in uita fuiffe iocondius.

B. P. Gaudeo et id quidem : ídq; ip

fum ex eo fufpicabamur , q nondum ad

nos cogitabatis. Sed poftea,q in eum fer

monem incidimus, ut de Sicilia loquere

mur ; narra mihi quemadmodum ea fe

habent , quae de Aetnaeis ignibus et fe-

runtur paffim , et perleguntur : te enim

acceffiffe illuc cum Angelo tuo,totúmq;

montem perluftraffe audiebamus : et no

bis quidem certe nunc uacat :quid enim

iftoc aeftu agamus meridiani ? neq; eft ,

quod ego foleam libentius, q de naturae

miraculis audire. B. F.

Haec uero , ut libet;modo ualeam recen

fere:et quidem eiufmodi funt;ut tibi audi

enti afferre uel magnam poffint;mihi cer

te narranti femper aliquam afferrant uo-

110

luptatem:quanq quidem iam hoc ipfum

facimus nimis faepe : q enim multis

nos eadem ipfa cenfes poftea, q e Sicilia

reuerfi fumus , narrauiffe ? Sed confurge

(fi placet)ab hac umbra:nam in ripis qui

dem omnis quae fit accubatio , ea fi lon-

gior eft ,effe admodum grauior folet:atq;

ad illa buxeta noftra( fi tibi uidetur ) ,fe-

défq; pergamus. B. P . Perini-

quum tu quidem facis;qui de ignibus lo

quuturus ab umbra , et frigore deceden

dum putas: fed (quando ita uis ) propter

aquam potius in ripa deambulemus ; et

cum fluuio fermoni reliquo demus ope

ram loquentes: ita mihi uidebor melius

tuas illas flammas Aetnaeas (fi me offen

derint ) Pluuici mei unda temperaturus

B. F. Illae uero neq; te offen

dent , cum abfint longiffime; neq; hic fi

adeffent , reftinguere illas poffet Pluui-

cus tuus ; cum mare ipfum etiam cedat

illis uolentibus , atq; earum ardoribus

111

contrahatur. B. P. Magnum

exordium inceptas fili ; ac iam planè uix

credenda funt ifta , quae dicis : uerum ,

qui ita fiat ,explana id etiam mihi.

B. F. Faciam , ut iubes:fed opus

eft ánte, q illò ueniam ; ut aliqua te prae

doceam déq; infulae , déq; montis natu

ra ; quibus cognitis ad ea , quae poftu -

las, recta pergemus uia. B. P.

Age , ut libet ; modo ad illa etiam alí -

quando ueniamus : quin etiam mihi fe

ceris gratiffimum ;fi ea lege inceperis ,

ut nequod pulchrum praetereatur ; fiue

uidifti aliquid , fiue audiuifti , fiue quid

es ipfe commentatus. B. F. Ego

uero ( fi placet ) iter tibi noftrum omne

ordine ipfo ,quo factum eft , recenfebo ;

téq; a Meffanae menibus ufq; in Aetnae

cacumen perducam. B. P.

Placet,et cupio : incipe igitur; uiámq; ip

fam omnem reminifcere , et tanq recur-

re , fi potes . B. F. Agam fe

112

dulo id quidem : ítaq; ( ne te teneam diu

tius ) Quartufdecimus menfis agebatur ;

ex quo ego , et Angelus meus apud Con

ftantinum praeceptorem graecarum lit-

terarum ftudiis exercebamur : neq; fane

adhuc uacuum ullum tempus dedera -

mus nobis laboris;ac ne unum interea in

tegrum remiferamus diem. B. P.

Nimium fuiftis affidui ueftris in ftudiis

adolefcentes , uel etiam fuperftitiofi : an-

num , et menfes nouae linguae rudi -

mentis incubuiffe nullo intermiffo die?

mirum ; fi uos uel habitudo illa prior

deftituit , uel color : nos tamen e naui-

gatione traxiffe uos pallorem iftum , et

maciem putabamus. B. F.

Ita euenit : fed en tibi : iam tandem nos

ipfos refpeximus : placuit enim ut Ae-

tnam uiferemus ; atq; interea , dum ani

mi relaxarentur , quod efficere uel oc -

cupatiffimi debeamus , tantum natu -

rae miraculum etiam feriati nofceremus:

113

ita iocundis aliquot fumptis comitibus ,

qui nos perductarent ,confeffo equo Mef

fanam reliquimus:fed iter facientibus no

bis Taurominium ufque memorabile

nihil comfpectum eft:fumma enim litto

ra eraduntur. A leua ftatim Rhegium,et

Brutii agri paruo primum , mox latiori

maris interuallo aperientibus fe fe paula

tim anguftiis profpectantur; a dextra col

les continui imminent, Bacchi tota fera-

ciffima plaga , et Mamertinis uinetis mi

nus fortaffe , q olim fuit , tanq ab ipfa

uertuftate contritis iam laudibus ; fed ta

men fatis nunc etiam percelebris. In me

dio ferè itineris, uel paulo amplius caftel

lum Nifus ex aeria montis rupe uiatori

bus late profpicitur ; unde illud deve -

ctum.Ouidianum,

Nifiades matres , ficelidéfq; nurus:

Incolae uallem etiam omnem,quae fub-

eft ,Nifi regionem uocant . B. P. Erit

ifto fane modo etiam aliquid infra Tau

114

rominium memorabile:nam de hoc poe

tae uerfu (fi recte memini ) nobis pueris

nondum inter grammaticos conuenie -

bat : qua quidem in readhuc illi arbi-

trum fi quaerunt; plane uideo eam cótro

uerfiam poffe dirimi a Nifo tuo ;a quo ne

fcio q blande caeteri hofpites fufcipian-

tur ;te certe (ut illi dicerent)etiam elegan

tiorem remifit: Sed fequere. B. F.

Taurominii cum ueterum monumento

rum reliquiae plures uifuntur , templa ,

fepulchra,acquaeductus:quin faepe teme

re graeca numifmata paffim effodiuntur

áffabre facta illa quidem , neq;in aes mo-

do infculpta ;fed in argentum , fed in au-

rum ; quod etiam Syracufis plurimum ,

et ferè per totam infulam euenit :tum eti

am coctile theatrum adhuc manet paulo,

q id , quod Romae uidimus ,minus ;nifi

q illud amphitheatrum eft : quae qui-

dem omnia eò infpexi diligentius ; q

te recordabar plurimum femper uete -

115

rum hominum imaginibus, monumen

tís que, tanq uirtutum illorum ,et gefta-

rum rerum teftibus , oblectari. Vrbs

ipfa loco praecelfo ,atq;edito fita ,et mó

tium angulo promiffa in pelagus pro -

fpectum maris Ionii late hinc inde do-

minatur: theatrum ultimam anguli ru

pem infedit, qua collis confpicuus ante

omnem urbem in circum planitiem du

cens audentior procurrit in mare ; atq;

hinc fluctibus,inde urbe medius ipfe ter

minatur. E Taurominitano demiffi iu

go ,et littore paulatim relicto, uallémq;

ingreffi ; quam a leua Aetnae radices,a

dextra Taurominitani montes effici -

unt ; per eam Randatium ufq; perueni -

mus nouum oppidum ,et in Aetnae ra -

dicibus ,qua parte mediterranea defpe -

ctat , fitum.iter totum a Taurominio no

bis quatuor , et uiginti mil. paff.comfe-

ctum eft.uallis fonoro,et ppetuo flumine

fcinditur,et irrigatur . Platani numerofa

116

fylua utrafq; ripas inumbrantes maxi -

mam fibi uallis partem egregiae incolae

uendicarunt. B. P. A in' tandem , Pla

tanos illae habent ripae? B. F. Pulcher

rimas illas quidem,et multiffimas;ut non

Platonem modo , aut Ariftotelem , fcho-

lafq;omnes mitiores fuis umbris inuitare

poffint ad philofphandum ; fed etiam

Gymnofophiftas duriffimos illos quidé

homines , et fole admodum delectatos.

B. P. Quàm uellem ; ut cum earum dua

bus poffem ego , uel tribus arboribus eti

am omnes illas fructiferas arbores quas in

quinquuncem difpofitas habemus, com

mutare. B. F. Vtinam illae tibi potius

páter iis ftantibus totum Pluuicum obdu

xiffent:poterát enim uel uniuerfum No-

nianum: fed nefcio ,an ifto fub coelo pro

uenirent. B. P. Equidem arbitror:

nam illis poftea ,q in Italiá trauectae funt

et quidem ab ipfa Sicilia primum,mult&

urbes abundauere ; quanq pofteriorum

117

hominum negligentia deperierint : nos

enim ;dum Romae effemus;unam ,quae

in ima ripa fpeculi eft Dianae Aricinae,

pro miraculo uidimus. Sed nihil eft pro

fecto ( mihi crede ) , nihil eft fili ( ut ego

femper dicere foleo ) ; quod effici ab ho-

mine cura , diligentiáq; non poffit: nos

enim ( ut de me ipfo loquar ) ;quibus ta-

men ;ex quo hanc uillam exaedificaui-

mus ,iam inde ánte , q tu es natus, confu

mere hic nondum etiam licuit triginta in

tegros dies; neq; quando licebit fcio , cu-

piam certe femper , et peroptabo ; uides

q multos tibi profuerim ordines pulcher

rimarum arborum uel noftratium , uel

aduenarum?q fi etiam Platanos habuif-

fem ; nunq illae me uiuo periiffent ; et ha

beres tu quidem nunc ,quo melius inuita

re poffes Faunus tuum ; et ille , quo li-

bentius accedere. B. F. Vellem equi

dem mi páter:fed ( quando id effici nó po

teft ) oblecta te populis tuis:tum etiam ( fi

B

118

placet ) ; ficuti matres filiorum nomina,

qui defyderantur , in eos faepe tranffe -

runt , quos habent ; ita et nos Platanos il-

las uocemus. B. P. Mihi uero

placet illas populos femper uocari : atq;

haud fcio ,an etiam cum eas tempeftas ue

tuftásue confumpferit ( ut ait ille de quer

cu Mariana ), tamen erit in Noniano po

pulus,quam Bembeam populum uocét:

ita mihi quidem uidetur illas aeternitati

cómendaffe fuis carminibus Aurelius no

fter. Quare;

Quae uitreas populus arduo

Bembeas ad aquas uertice tollitur

Viuum cefpitem obumbrans ,

Intonfa bicolor coma

fit femper populus:crefcat ; furgat altius

uel aquila ifta,uel poetae uerfu : fed (ut ad

Platanos redeam ) non tá mea caufa iftud

ipfum cupiebá fili,q tua:ego enim me ob

lectaui fatis ; tú experiendo illud didici ,

ut nequid admirarer : neq; ; fi quid fero

119

alíquando , quod facio femper , cum li-

cet ; fiue aedifico aliquid , aut paro ; pro-

pterea id facio , uel quia illis omnibus re

bus putem me effe ufurum , cui me ipfo

uti iam meo ipfius iure non licet ; uel

quia non facile illa poffem contemnere,

quibus carerem : quid enim mihi poteft

iam ad eos dies , qui mihi reliqui funt ad

uiuendum , effe non fatis ? uobis ifta pa-

rantur puéri ; uobis ifta (inq )non mihi :

fcio enim q a parentibns quaefita ifta dul

cius accipere foleant filii,q ipfi facile com

parare ; fiue q in quaerendis rebus pleriq;

laborem fugimus , in partis omnes uo -

luptatem amamus' ; fiue q in iis , quae

nobis a maioribus noftris relinquuntur,

infit etiam memoria illorum , qui tradi

dere ; quae illa nobis nefcio quo pacto ,

cum fanctiora efficiat , tú certe facit mul-

to etiá iocundiora . B. F. Mihi quidé

pater et nunc ifta cariffima funt,quae,qua

es in nos amoris exuberátia,a te uideo dici

Bii

120

et erunt femper , dum uiuam , fixa ani-

mo et memoriae meae ; cupióq; , ut ex

iis ipfis rebus , quae mihi a te , quaéq;

fratri comparantur meo , longiffimam

ipfe nobifcum percipias uoluptatem :

fed fi tibi nos unq naturae lege fuperui

uemus ; habeo alia ego ( ut de me tantum

loquar : nam de fratre quanq multa pof

fent dici , malo illi integram caufam re-

linquere refpondendi tibi ) , habeo alia

(inq),quae mihi fanctiffimam tui memo

riam femper efficient etiam abfq; Nonia

no tuo ; quippe , qui me puerum edu-

caueris non diligenter modo ; fed planè

(quod uere mihi uideor effe dicturus )eti

am religiofe ; habueris tecum in legatio

nibus tuis ; imbueris optimis moribus ;

omnibúfq; bonis artibus ( quod in te ef-

fet ) ita femper inftitueris ; ut uerear , ne

fim prorfus ingratiffimus ,ultra haec mi

hi a te fi quid unq relictú optauero ; tum

fi de iis ipfis tibi non ego femper maiores

121

gratias habuero , q fi mihi magnificas uil

las coftruxiffes . Quare ifta quidem de

caufa nihil eft fanè,quod labores

B. P. Ego uero ac

multum : nam , qui tibi illa praeparaue-

rim ; quae funt longe potiora meo qui

dem iudicio ; et ( ut uideo ) etiam tuo ;

curandum eft etiam mihi , ifta tibi ut ne

defint ; quae , cum minora quidem fint ,

ualde tamen funt neceffaria : quemad -

modum fi te quis ad coenam uocet ; fer-

culáq; afferat cum uaria , tum fumptuo-

fa ; uina multifariam apponat ; mini -

ftros adhibeat ; calices quaerat , et uafa

uel aurea , uel gemmata ; nifi ftatuerit

triclinium ,aut menfas in hortulo dif-

pofuerit , ut tibi ftanti coenandum fit;

certe tu illú nihilo probes magis, q fi tam

multa omnino non parauiffet : Ita mihi

eueniet patri : nam q te recte inftituerim a

puero;mécum habuerim femper ; utráq;

linguá te docendum curarim id eft ad coe-

B i i i

122

nam uocaffe te fatis dubiam , et fumptuo

fam ; in qua depafceres animum tuum ,

téq; ipfum conuiua elegans oblectares :

conuiuae nanq; fumus omnes , dum ui

uimus ; neq; aliud eft omnis uita noftra ,

qua fub ifta mundi luce fruimur,q longa

concoenatio , aut( ut iam uerius dicam )

conuictio : q fi nec fedem ullam tibi ,

nec umbram aliquam praebuero coenan

ti ; hoc eft nifi uiuenti diuerforium , fe-

ceffúmq; gratum aliquem parauero ftu-

diis , et camenis tuis ; profecto non tam

in illis laudabis diligentiam meam , q in

his etiam culpabis negligentiam : neq;

tam pulchra ea tibi effe uidebuntur,qui

bus habundaueris ; q fuiffe illa , quibus

carebis , neceffaria . ita fiet ; ut cum femel

abiero ; tu me faepius accufes , q probes.

B. F. O mi pater ;mé ne

tam impium unq futurum,ut te audeam

accufare ? ego te unq accufem pater? quid

fi non tu me faepe monuiffes , et ego alí-

123

quando fcriptum legiffem a fummis ac

fapientiffimis uiris,animi bona effe,quæ

beatos homines facerent fola ipfa per fefe,

quaéq; opis externae non egerent ? ea neq;

eripi poffe cuiq , nec aetate fenefcere,nec

morte interire ? caetera omnia manca ef-

fe , labilia , momentanea : quae quoniam

fortuna , et cafu regerentur ; tanto effe

magis quenq; , quantum illa contemne

ret , uel diuitem , uel etiam fapientem ?

animos noftros ex aetherea fede in hanc

corporis labem profectos ea lege , ut ad

illam ipfam purgati alíquando reuer -

terentur , quae hic effent , defpicere ;ad

illa fe intendere , quo properarent ?me

uero , quem ifta quandoq; docuiffes ;ni-

fi mihi uillam reliqueris , fyluámq; pla

tanorum ; putas tibi effe fuccenfurum ?

non eft ita mi pater : ne putes . B. P.

Non puto. B. F. Neq; me tam demen

tem exiftimes uelim. B. P. Nó exiftimo.

B. F. Quid ita igitur loquebare ? B. P.

B ii ii

124

Quia noueram mores hominum ;tum

etiam pertentare te prorfus uolui ,q recte

ifta fentires. Sed omittamus haec iam tan

dem filí ; atq; ad eam partem fermonis ,

ex qua egreffi fumus , reuertamur.

B. F. Immo uero pater nec reuerta-

mur : quid enim amplius nobis cum pla

tanis illis ? de iis enim loquebamur.

Sed (fi placet )ad Aetnam potius,de qua

fermo haberi coeptus eft ,properemus.

B. P. Mihi uero pérplacet ;

ita tamen , ut ne feftines : tibi enim ego

omnes has pomeridianas horas dico.

Sed quoniam me impellente nimium

iam extra Aetnae terminos prouecti fu

mus , non cómittam , ut te interpellem

faepius ; nifi quid erit , quod de ea ipfa te

rogem. B. F. Sanè mons ip

fe fitu,forma ,magnitudine , feritate , in -

cendiis mirus ; demum tota fui qualitate

ac fpecie longe confpicuus, et fibi uni par

eft. Ab aurora mare Ionium bibit ;et Ca

125

tanam fuftinet imo in pede : cum fole

defcendit in infulam , qua Tyrrenum

pelagus eft ;et quae Aeoliæ appellantur:

laterorfus , in feptentriones uergenti

Pelorus obiicitur , et Italiae angustiae

funt : contra reliqua infula fúbiacet,tra-

ctúsque ii omnes , qui cum Lilyboeo in

Africam protenduntur . Ipfa Aetna ra

dices fuas ferè in orbem deducit ; nifi sí-

cubi orientem , et meridiémuerfus pro

miffo cliuo paulifper extenditur : celebs

degit ; et nullius montis dignata coniu-

gium cafte intra fuos terminos contine-

tur . circumitur non minus , q . c . mil.

paff. afcenditur ferè per uiginti ,qua bre

uior uia. Imi colles , ac omnis radicum

ambîtus per oppida , et per uicos fre -

quens inhabitatur ; Baccho , Pallade ,

Cerere feraces terrae ; armentorum o -

mnis generi fupra, q credas,feraciffim&.

Hic amoeniffima loca circunquaq; : hic

fluuii perfonantes: hic obftrepentes riui:

126

hic gelidiffimae fontium perennitates :

hic prata in floribus femper ,et omni uer

na die ; ut facile quilibet puellam Pro-

ferpinam hinc fuiffe raptam putet : hic

arborum multiiugae fpecies et ad um -

bram ualentium , et ad foecunditatem;

in qua etiam tantum excellunt caeteras

omnes arbores ; ut mihi quidem magis

huic loco conuenire uideantur ea , quae

de Alcinoi hortis finxit Homerus ,q ipfi

Phaeaciae ; in qua certe nos , cum e Sici

lia rediremus , nihil eiufmodi uidi -

mus , quod nos tanto pere oblectaret ;ut

etiam non inurbane Angelus meus in-

terroganti eum cuidam ex Phaeacibus,

qui nobis urbem omnem oftentarant ,

quid nam illi uideretur,ita refponderit.

Ego Phaeaces debere uos quidem,inquit,

Homero permultum exiftimo ; qui uo

bis plura etiam tribuit , q ipfa natura.

referam ( fi potero ) latine ; uel certe ut

potero : nam aduerti propterea tum eti-

127

tiam diligentius illum ipfum Homeri

locum ·

Hic nemora in coelum late crefcentia

furgunt ,

Punicei pomum grani , malúmq; , pi -

rúmq; ,

Et dulces ficus , et magnae Palladis ar

bor .

Non illis borealis hyems , non officit

aeftas

Torrida ; fed placidas zephyris fpiranti -

bus auras

Arboribus totum fuperat foetura per an

num :

Et pomo infenuere recentia poma

priori ;

Et noua iam miti fuperaduenit uua ra-

cemo .

Medius mons nunc uariis arboribus late

fyluefcit,et praecipue pinis,et fagis maxi-

mam in magnitudiné , multitudinémq;

crefcétibus;quarú illae inferius , hae fubli

128

miores funt:nunc nudo latere arabiles in

plagas extenditur;et faepe ufq; ad imú de

fcendit,frumentis adeo foecundus;ut cre

dita nonnunq in centuplam fegetem cul

coribus ferat. itáq; prudenter , ut multa,il

lud etiá prifci uiri;q nobiliffimum tem-

plum Cereris in Aetna cóftituêre:ubi ení

potius dea fegetum coleretur;q ubi fru -

ges optime prouenirent?atq; id quidem

tantum de fegetibus: uerum ab uniuerfa

Aetnae fertilitate (ut opinor )fabula etiá

emanauit, Arifteum giganta eo in monte

ita faluum effe , atq; uiuere; ut neq;ab Ae-

tna prematur unq ,neq; flammis coelefti

bus inuratur;q optimi,et uberrimi effent

fructus ,qui per Aetnae loca nafcerétur,

nullo telluris uitio,nulla aeris offenfi ma

lignitate: ná et Arifteos graeci quidé illos

uocabant ,qui uiciffent in certaminibus;

quod uerbú ab optimo deductú é credo,

quia nifi optimi non uincerét:et gigantas

fcimus effe filios telluris appellatos : ita.

129

quoniam fructus uniuerfos tellus , quafi

mater, parit ; cum fructus Aetnaeos effe

optimos,atq; uberrimos uellét dicere;táq

caeteros fuperarent ; fabulae datus eft lo-

cus , non inuenufte quidem ; fi tibi ita ui

detur:expecto enim etiam quid tu fentias

fcire abs te. B. P. Mihi fanè uidetur:

ítaq; redde caetera. B. F. Reddam pa-

ter ; atq; illa ipfa quidem , quae a princi-

pio poftularas , et quorum caufa ifta o-

mnia dicta funt : uentum eft enim ad id ;

ut iam de ignibus loqueremur. B. P.

Verebar fanè tu ne me longius prouecta

res : quanq quid longum mihi effe hac

in re,qua de nunc agimus,atq; ifto in otio

poteft ? B. F. Curabo id quidem , ne

fiat ( fi potero ) ,q potero , diligenter .

B. P. Immo Hercle fiat potius ; eti-

am id fi facere ipfe , ne fiat , potes : non

enim impedio : illud autem ideo dixe-

ram ; quia te putabam ánte ,q iftuc accef

fiffes , aliquandiutius erraturum. B. F.

130

Ego uero exiftimabam páter errauiffe me

fic etiam nimis diu. B. P. Non eft

ita : fed ,ne nunc tandem erremus ; perge

de ignibus , ut propofuifti:uerum autem,

quid tu haeres? B. F: Per-

gam equidem , ut iubes : fed fcin , quam

in falebram inciderim ? B . P .

Nihil profecto minus. B. F.

Dum tibi ad ignes feftino , eam Aetnae

partem ; quae nobis una reftabat de tri-

bus ( fic enim partiri foleo ) ; et qua síne

ad ignes ipfos perueniri non poteft ; pe

nè omiferam fuboblitus : ita Aetnam ,

quafi Chimaeram , caecideramus ; et

tanquam ream , capite mulctaueramus

imprudentes : fed agam nunc tutius ; ac

de utroq; fimul loquar. Superior ítaq;

montis pars ( nam iam de iis , quae in-

fra funt , diximus ) ufq; ad fummum ca-

cumen nuda uariam faciem praeoften-

dit : nam alibi femiherbofi tractus funt

interfurgentibus tophis , qui etiam in

131

pedemontana regione paffim uifuntur:

alibi per fumma ora exundans incen -

dium faxis fluentibus totas plagas in -

occupauit ; alibi arenarum campi ma-

gnam inlongitudinem , et latitudi -

nem extenduntur . In fupremo cra -

têres duo funt , quorum alterum , qui

minus altiffimus eft , ipfi uidimus in pu

tei rotunditatem anguftum , emiffis ue

luti gemina fponda hinc inde faxis ful-

fureo uirore fumigantibus : hunc lapi-

dea planities ambítu angufto circúnte-

net ; quo ut primum infcendimus ,

fulfureis ftatim nebulis ,et fuburenti fu

mo , ueluti e fornace , percuffi ora penè

retulimus gradum : mox increfcen -

te audacia , qua uentus perflabat , pau

latim ingreffi cratêrem ipfum tetigimus

manu . Effundebatur inde , sícuti ex

camino , fumus non intermiffa exhala-

tione : is tamen etiam fciffa per longa in-

132

cendia montis cute , uentis intus furen-

tibus ; qui eo die imperiofius bacchaban

tur ; multis in locis fibi faciebat excundi

uiam : interdum quoq; de repente ipfis

fub pedibus exiliens manere nos uno in

loco non permittebat : quin etiam illud

accidit ; ut quem locum maxime contem

plabamur ; q erat faxis nuper effufis ; et

adhuc ignem , et fulfur retinentibus in-

cruftatus ; per hunc , qua parte conceffe

rat in rimam , interflueret igneus riuus ;

ac pedes ipfos inter emiffa ex riuo faxa

urentia profilirent. B. P. Quid

ais ? per eam , ni me totum commoues fi

li , atq; etiam perterrefacis tua ifta oratio

ne . Quid autem faxa illa ? an etiam

quenq ueftrum interlaefere ? B. F.

Neminem profecto pater : quin etiam

eorum duo , cum refrixiffent , quae ma-

nu capi poterant , Meffanam deportaui

mus fulfuris partem feruantia , caetera

fubnigra . B. P. Quid enim

133

uos tam ultra temere procedebatis?

B. F. Quia cum licere illic nobis tu

to confiftere putabamus; tum etiam per-

luftrandi ftudio , uel potius auiditate fe-

rebamur . B. P. An nefciebatis Pli

nium illum maiorem ita occidiffe ;dum

nimium diligenter ( ne dicam inconful

te ) Vefeuiana incendia pertentaret ?

B. F. Quid , ni fciremus páter?

uerum tanta nos delectatio illius fpecta-

culi detinebat ; tanta rei nouitas , tantus

inuaferat ftupor ; ut fui ipfius iam nemo

fatis noftrum recordaretur. Sed miffa

haec faciamus ; atq; ad illam planitiem ,

de qua modo dixeram,reuertamur:quae

quidem ita tamen perurebat ipfa ; ut ma

nus , nifi extemplo retuliffes , offenderen

tur : pedes duplici calciamento ita pro -

pter afcéfus difficultatem comparato tue

bamur. Ab eo cratere ,quem dixi,mons

per fundae iactum infurgit afcenfu diffi

cillimo partim falebris impedientibus ,

C

134

partim tardantibus arenis ; et cliuus fta-

tim etiam quoquóuerfus impendebat .

is uniuerfi corporis uertex fummus eft ;

et tanq in urbem arx domina , fic ille in

montem prominatur . ab eius infcenfu

detinuere nos potentiffima uis vento -

rum , et exhalantes fumi : ítaq; tibi de il-

lo referre quidem aliud nihil poffum ;

nifi tibi ea uis recenferi , quae ab Vrba

no monacho accepimus poftea , Meff -

nae cum effet , homo ille quidem ueriffi

mus , atq; harum rerum cupientiffimus

fcifcitator : is enim paucos antè nos dies

per fummam tranquillitatem totum uer

ticem perluftrarat . B. P. Immo

uero cupio : noui enim ego illum , atq;

amo , quod te non latet ; quo mihi futu

ra funt haec omnia illius etiam teftimo

nio gratiora . B. F. Aie-

bat ille igitur ( quando ea tibi narrari

poftulas ; quibus tamen ego tam acce-

do ut credam , q omnino fi perfpexif-

135

fem ) uerticem illum effe ab ingenti

cratêre occupatum ambítu circiter qua-

tuor ftadiorum ; eúmq; non ufq; in i-

mum defcendere eodem hiatu ; fed al-

uum fibi intus paulatim aftringere eá-

tenus , quoad in medio centro ad euo

menda montis incrementa fatis amplo

ore foraminatur : tum effe in fumma

montis corona paruum tramitem , ubi

pedes firmentur ; ex eo fi quis declina-

uerit , aut in cratêrem obrui , aut e mon

te deturbari : ftetiffe tamen fe ibi tam

diu , quo bárathrum exploraret : eru -

ctaffe tum montem magno ftrepore in-

cendia caliginofa , et perurentes petras

fupra os , quantum fagitta quis mitteret,

uel eò amplius , infurgentes : atq; eum ,ué

luti corpus uiuens,non perflaffe femper ;

fed emiffa femel anima ceffaffe diutule,dú

refpiraret : tum fe copiam intuendi habu-

iffe , quae uellet : mox eiectaffe iterum ,

atq; iterum pari interuallo ufquequaq;:

C ii

136

interea ingemere intus cauernas auditas;

intremere etiam tonitruis montem fub

pedibus magno ; et formidolofo iis, qui

aderant , horrore : ex quo illud mirum

uidetur ; q qui tum ftrepitus per tran -

quillitatem fentiebantur , eorum a no-

bis nihil auditum fit in tanta ferocia uen

torum . B. P. Illud uero

nec uideatur filí , neq; planè ipfum eft

mirum : conftat enim ( quemadmodum

fcriptores tradidere ) fimul cum uentis

Aetnae animam immutari : et quo flan

te fumos tantum , et caligines exhalet;

eo ponente modo puras , modo craf-

fiores flammas emittere pro furgenti -

um uentorum qualitate : alíquando eti

am effundi torrentes ignium uaria ex-

undatione pro , ut intra montis uifce-

ra pinguia , uel exilia incrementa funt :

quae cum ita fe habeant , illud etiam pof

fe fieri quis eft , qui neget, leniffima uni-

us uenti aura eos ftrepitus intra mon -

137

tem excitari , qui uel furente altero non

queát ? non enim q perflet quis ; fed q in

tret in montem , quámq; fe in cauernas illi

us , ínq; uifcera infinuet,eft fpectandum.

B. F. Intra montem igiur tu ,

tanq intra pectus animam , fic accipi ab

Aetna uentos putas ; quibus illa modo

fpirat leniter , modo uehementius inci-

tatur ? B. P . Sanè quidem:

nifi tamen ueriora illa funt , quae de

Typhóeo , déq; Encelado poetarum fa-

bulofitas concinnauit . B. F. Verif

fima illa quidem fabella eft : fed perge tu

mihi ; atq; etiam páter huius incendii cau

fas redde , fi placet : nam ex incolis qui-

dem inuentus eft nemo ;qui ea nobis pau

lo uerius explicaret . B. P. Per -

gam , ut libet : fed non prius id faciam ;

q mihi dixeris quómodo illud fit , quod

tu ueriffimam fabellam dixifti .

B. F. Quia fanè ea demum

ueriffime fabula eft ; quae nihil habet

C iii

138

ueritatis. B. P. Pulchre ni mi

rum : atq; ifto modo ego etiam dicere hi

ftoriam falfiffimam poffum ; ut ea fit de

mum falfiffime hiftoria , quae falfi ha -

beat nihil. B. F. Non fequi-

tur iftud páter : fed nos dialecticen e ca

ptiofis fophiftarú circulis , coronífq; ne

auocemus : fatis enim habet illic negoti .

Quare age mi páter ; explana potius

illa nobis , quae petimus ; ea incendia

unde oriantur ; et orta quomodo perdu

rent. B. P . Tu uero poftulas eti-

am fine dialecticis philofophari : quod

quidem ipfum fieri q poffit,uel alio tem

pore ex te ipfo cognofces ;uel cum uo-

les , audies de me : nunc uero age , philo

fophemur : interea tamen paulifper hoc

in cefpite confidamus:neq; enim ullis ad

huc Nonianis legibus cautum eft,ne quis

temere quo quo incefpite confidat : quem

admodum olim urbanis , nequoquo

in folio : et ego iam deambulando defef

139

fus fum. B. F. Tu uero quiefce ,

ut libet , et q diu libet : ego autem et fta-

re adhuc poffum libentius ; et te ita me-

lius aufcultabo . B . P . Et quidem

hoc etiam licet : fed quoniam ita uis ; ut,

quibus de ignibus ego te antea interro -

garam , de iis tu me nunc audias differen

tem ; breui expediam , quae fentio : neq;

enim nimis multa funt . Tellus qui-

dem omnis Bémbe fili , ficuti noftra cor

pora , foraminibus ,canalibúfq; diftincta

eft ,et tanq uenis íternotata;fiue q omni -

no coire non poteft quae fpecie qui -

dem multum fibimet differat intra fe fe ;

fiue q aut gignit ipfa femper aliquid , aut

interimit , et immutat ;neq; unum idem

omnis,atq; eodem pérmanet;fiue ( ut alii

tradidere,et quidem principes in philofo

phia uiri ) quia planè uiuit ipfa;atq;a mú

di anima uitam trahens ab eadem mundi

anima extra,intráq; pluftrat,Sed in omni

tellure nufpiam maiores fiftule,aut mea-

C iiii

140

tus ampliores funt ; q iis in locis , quae

uel mari uicina funt , uel a mari próte-

nus alluuntur:nam cum éxedit féper ma

re ,confumítq; fuopte contactu ,fuáq; na

tura omnia;tum autem , fi partem eft na

ctum aliquam debiliorem , membráq;

non adeo robufta telluris ; erôdit illa mul

to facillime ; pergítq; in uifcera ipfa , q

poteft : ítaq; cum in aliena regna fibi uiá

faciat ; uentis etiam facit : ex quo fit ; ut

loca quaeq; maritima maxime terraemo

tibus fubiecta fint , parum mediterra -

nea.q fi etiá in fulfuris uenas uenti furen

tes inciderint ; tum incendia fufcitan -

tur fanè non difficulter ; quoniam et in

fulfure cócipiendi permagna ignis uis in -

eft , et uenti etiam aliena fuccendunt

ui fua : haec autem tu ut in Aetna ac-

cidant omnia,uide,quippe( ut modo tu-

te dixifti ) ,quae mare in radicibus habeat,

quae fulfurea fit , quae cauernofa ; feu

q natura ita fuerit femper ipfa ; feu q

141

falo alíquando fubexefa uentos admi -

ferit aeftuantes , per quos idonea flam-

mae materies incenderetur. Habes ,

unde incendia oriantur Aetnae tuae :

habe nunc quómodo etiam orta per -

durent : in quo quidem nolo ego te il -

lud admirari ,quod uulgus folet:magnú

effe fcilicet tantas flammas ,tam immen

fos ignes poft hominum memoriam fem

per habuisse , quo alerétur: quid eft enim

magnum ipfi magistrae rerum omniú ,

et parenti naturae ? quid arduum ; quid

illa tandem non poteft ? qui ftellas ; qui

folem ; qui coeli conuexa ; qui terras o -

mnes , ac maria ; qui mundum deniq; ip

fum , quo nihil eft admirabilius , uel po

tius extra quem nihil eft , quod admire-

ris ; faepe fine admiratione intuemur ;

iifdem nobis effe Aetna miraculum po-

teft ? caue fis tam imprudens fili ; ut tu id

putes:nam fi naturam refpicimus ; nihil

in Aetna eft, quod mirum uoces : fi rem

142

confyderamus ipfam ; nónne tibi etiam

mira uideantur cum alia loca permulta,

tum uel Aponi noftri fontes , calidaéq; il

lae puriffimae ; quibus natura non tan-

tum ut calefacerent dedit , quod erat ta-

men ab aquis alienum ; fed multum de

iure quoq; rerum omnium cóceffit,mul

tum de noftro , tum aliquid de deorú

etiam ,et fuo ; ut morbis fcilicet mede-

rentur non modo fine ullo aegri dolo-

re , qua de caufa graeco uerbo Aponus

nomen inuenit ; fed etiam cum uolupta

te ? ítaq; , qui curantur ,

Non uenas referant ( ut ait ille) ; nec uul

nere uulnera fanant ;

Pocula nec trifti gramine mifta bi-

bunt:

Amiffum lymphis reparant impune ui

gorem ;

Pacatúrq; aegro luxuriante dolor :

Nam morbos quidem expellere homi-

num planè eft rerum ufum multarum

143

recte callentium : hoc autem uel fine

dolore id efficere ; uel ( quod multo eft

maximum ) etiam cum uoluptate deo

rum mihi quidem uidetur effe propri-

um , ipfiúsq; principis omnium , et pa

rentis naturae . q fi cum uno Aponi

fonticulo , et canali profunda illa compa

raueris , inundationéfq; omnes Aetnae

tuae ; fortaffe non uerear , ne nofter hic

colliculus tuo illo monte fit minor.Sed

faciam ,ut tibi pollicitus fum ; et Aetnae

incédia quómodo alátur, docebo. Quo

niam igitur ( ut fcis) humore,et calore o-

mnia concipiuntur;cum et femper ardeat

mons , et femper a mari perluftretur ; ha

bes iam duobus iftis uerbis , quod petis:

ignis enim ; qui detrahit femper aliquid,

atq; confumit ; gignit etiam femper ali-

quid fibi,quod confumat ,fuo ipfius calo

re humectantibus undis telluré ,fempérq;

igni materiam fufficientibus ,quo alatur :

nam et bitumen maxime , quod fulfuri

144

fimillimum eft , fit ex terra et limo exu-

dante tellure ; tum et eiufdem ferè ge -

neris halumen ; quod quia ex falo et ter

ra coficitur , ita uocatur. B . F.

Vnde autem faxa , et pumices páter ,

et eiectamenta illa , quae uomit ? quid

illa tandem funt ? an fulfur tantum ,

bitumen , halumen omnia ? B. P .

Nequaq filí : fed tanta eft uis ignium ,

praefertim incluforum , et uentis in -

tus furentibus ; ut non uifcera imbe -

cilla modo ; fed planè nerui etiam for-

tiores corripiantur telluris ; et faxa ipfa

duriffima liquefiant . B . F. At

ea ipfa faxa non alíquando defeciffe , mó

témq; fibi non fubfediffe , nónne illud

eft mirum pátet? B . P. Neq;

id filí quidem mirum :tellus enim fem-

per foecunda eft fui ipfius ; fempérq; fe

met ipfa párturit : nifi tamen malis tu

cum Pythagora fentire ; qui quidem

apud Ouidium ita praecipiens inducitur

145

ut audeat affirmare Aetnaea incendia nó

effe ufquequaq; duratura. B. F. Ego

uero , quid fentiam ; non fat fcio : quanq

equidem mallem Pythagoram , q Em-

pedoclem imitari : ille enim quae natu-

rae confentanea uidebantur,credebat affe

rens mutari quidem omnia,nihil tamen

omnino interire : hic ; dum curiofius na

turae caufas perfcrutatur ; etiam fe ipfum

imperfcrutabilem facit. B. P.

Sed ualere nos illos finamus filí : et quo

niam nos tibi , Aetnae incendia unde

fiant , diximus ; id uelim ego fcire item

ex te , ipfa ifta quomodo fluant .

B. F. Iam iftud quidem fie-

ri fine ullo negotio poteft uel una Hefio

di comparatione ; qua ille in fua theo -

gonia fluxiffe ait tellurem , ubi eam

poft fulminatum Typhoeum igne cor

reptam defcribit , ifto (ni fallor ) modo :

ex quo fanè libet mihi fufpicari etiam pa

ftorem illum Afcraeum alíquando Ae -

146

tnam confcendiffe ;atq; inde fibi fumpfif

fe;quod de univerfa tellure fcriptú reliqt :

Vritur ipfa ingens tellus ; aeftúq; fu-

rente

Liquitur , albentis quondam ceu lami-

na plumbi

Arte uirum , flammífq; caua fornace li-

quefcit :

Seu ferrum ( quanq hoc maternae uifce

ra rupis

In duras aluere uires ) ; cum ferbuit

olim

Vulcani domitum manibus , terraéq; fa-

tifcit .

Et quidem propterea illum ego plumbi,

et ferri exempla pofuiffe crediderim ;ut al

teri ea cópararet,quae igne facilius corri-

piuntur,et fluút;ut fulfurea tellus omnis,

et eae telluris partes,quae tenuiores funt ;

alteri autem cum faxa omnia , tum ea ,

quae flammae refiftunt magis , et funt

fuapte natura duriora . B. P. Mihi

147

haec quidem certe non difplicent ipfa

per fe : atq; etiam delectauit me non ni-

hil poetae ingenium ; qui tam apte defcri

pferit fluentem , et ardentem tellurem :

fed tamen tu filí nimium perparce ref-

pondes ad illa , quae peto : non modo

enim iftud ita fimpliciter cupio , ea in-

cendia quómodo fluant,fcire abs te:fed

etiam , ubi defcenderint ,quam faciem

capiant ; tum fi perdurant éadem fem -

per, an alíquando immutentur,audire.

BEMBVS. FIL . Geram tibi

morem páter ; et ea , quae poftulas ut po

tero , explicabo. Pleno iam par -

tu ( ut maturior eft omnis foetus , qui -

cunq; in Aetnae matris utero coalefcit)ni

fu parientis expellitur , et eiectatur , qua

cunq; prius rimam inuenerit , aut uiam

fibi parauerit ui fua: faepe tamen exit ex

cratere , quem ipfi uidimus ; nunq ex fu-

periore ; q uel eò infcendere grauis ma-

teria non queat ; uel , quia inferius alia

148

fpiramenta funt , non fit opus . Defpu-

mant igitur flammis urgentibus ignei ri

ui pigro fluxu totas delambentes plagas:

ii paulatim recedente calore priorem fibi

naturam repofcentes in lapidem indure

fcunt fragilem fanè flammis eneruanti -

bus , et fi complectas , putrem . Stat ea

confluuies , ueluti glacies , concreta ufq;,

ut alteri defcendant riui : ii nanq; non

fupráfluunt ; fed inter montis arenofam

cutem , et priora concreta fluenta infinu

antes fefe curfum fibi medium quaerút :

fic , que prius induruerant ; quia friabi-

lia funt ( ut dixi ); nouis incendiis ceden

tia crepant , et in partes difiecta profili -

unt , quacunq; unda deurgens intérfluit:

déinde cóglaciantem eam altera fubiit il-

luuies ; atq; ipfa tantundem facit : tum al

tera item , et altera : non enim continua

to fluore mons ; fed per intermiffos fpi-

ritus ( ut fupra commemorauimus ) eru-

ctatur : atq; ita nouiffimis femper uincen

149

tibus , multiplicatóq; in immenfum in -

cédio ex igneis fluminibus fracti lapides

altiffimo congeftu magnam partem mon

tis inocuparunt : atq; ii , quo recentius

fluxere , eò et nigriores funt , et firmio -

res : aetate et pallefcunt , et refoluuntur :

inde ego effe arenarum plagas omnis ,

quae circa cacumen uifuntur , exiftimo.

Materies omnis aridiffima eft ; atq; ideo

minus multo , q uiui lapides , pondero-

fa ; fcabra adeo , ut breui mora , tanq a li

ma , infcendentibus calcei exedantur .

B. P. Atqui ego fanè in eo mal

lem Empedoclem imitari ; qui afcenfu -

rus amyclis aereis utebatur: fed fequere.

B. F. Ea infra paruum craterem

circúmuerfus totum montem comple -

xa eft ; et cumulum eum , in quo maior

crater eft , fuftinet : demittitur inde alícu

bi per interualla imum in montem ob-

liquis fluxibis ; quáq; Catana iacet ,ufq;

in mare ; lata faepe ,qua uifus patet ; hor-

D

150

rendum fanè fpectaculum modo alueis

hiantibus , modo impendentibus ripis.

Inter maxima profluuia longe memo -

rabile illud eft ; quod paulo ante noftrá

aetatem ufq; intra Catanam decurrens

non paruam urbis partem incendio de-

populauit : neq; fanè defcenfus is minus,

q per . cc. ftadia conficitur . Quin etiam

portum eum , de quo ait Virgilius

Portus ab acceffu uentorum immotus,et

ingens

Ipe;fed horrificis iuxta tonat aetna ruinis,

ita impleuere fluenta Aetnaea ; ut iam

erraffe Virgilium putes , q portum ibi

effe ingentem dixerit , qui penè nul -

lus fiet . B. P. Iftud nimi-

rum eft ,quod a principio dixeras cedere

illis uolentibus , atq; eorum contrahi ar

doribus ipfum mare. B. F. Eft

ita quidem , ut dicis : fed ( ut ad propofi

tum reuertamur ) reptare per eas crepidi

nes , quas dixi , duobus mil.paff. neceffe

151

eft quem uis cratêrem uifuros :reliquum

iter in equis conficitur . reptationis eius

labor haud facile credas , q durus eft , qq;

indigens uirentis genu ; quippe,quia de-

grauante uiatore temere ingefti lapides

concedunt ; et in afcenfu raptiffimo , ni

probe pofueris pedem , dimoto uno

tota congeries deuoluitur ,et in te ipfum

ruit :adde , q etiam , fi in plano cecide-

ris laedunt fcabritie fua ;et manus cre-

bro contactu ,nifi contexeris : offendun

tur. Magna haec fortaffe uidebuntur pá

ter audiéti tibi:magna enim funt(ut mihi

quidé uideri folet ); uerum nufq adeo ,ac

nobis uidentibus fuere:nam Aetna quan

ta eft,nemo quidem fcit,qui non uidet .

Ex fummo uertice contemplari totam

infulam licet , termini eius longe effe

multo minus uidentur , q funt .

Brutia ora ita tibi fub oculis iacet ; ut

cò poffe traiicere penè quidem iactu

lapidis putes : ferena tempeftate Nea -

D i i

152

politani etiam tractus extimantur . Ni-

uibus per hyemem ferè totus mons ca-

net:cacumen neq; per aeftatem uiduatur.

B. P. Quid ,quod hyemare tantum

eas meminit Strabo? B. F. At experien

tia ita te docet,ufq; ipfe auctor ( quod qui

dem uenia illius dixerim ) non deterior .

Quare illud mi páter etiá,atq;etiam uide;

ne quid te moueat,fi aliqua ex parte huius

noftri de Aetna fermonis cum uetuftis fcri

ptoribus diffentimus:nihil enim impedit

fuiffe tum ea omnia , quae ipfi olim t radi

dere,quorum permáferint plurima in no

ftram diem;quaedam fe immutauerít ;alí

qua etiam furrexerint noua:nam (ut caete

ra omittam ) ; quod cinerofa partim effe

fumma cacumina dictauere;eius rei nunc

ueftigium nullú apparet:cinis enim , qui

queat confpici ,toto móte nullus eft : neq;

id tamen omnibus annis fuit : nam mul

torum teftimonio accepimus , qui ui -

dere , annos ab hinc quadraginta tan-

153

tos ex Aetna cineres euolaffe ; ut per to-

tam eam infulae partem ,quae uerfus Pe

lorum iacet , uniuerfam oleam abftule -

rint ; eos etiam in Italiam uentis feren

tibus latos. Sed ( ut ad niues illas redea

mus ) addebat idem Vrbanus Kalen -

dis Iuniis afcendente fe fatis largiter , a-

bundéq; ninxiffe ; tum iterum , qui fe-

ptimus fuerit poft eum diem , dum

ipfe Randatii moraretur, in uniuerfam

montanam plagam niues ferè in pedis al

titudinem defcendiffe: in quo ipfo licet

et Pindarum fufpicias fcite cognomento

ufum ; qui Aetnam niuium nutricem ap

pellarit . Quo latere fubeft Catana,me

dia ferè inter ipfam , et cacumen regione

puriffimus,et perennis fons erumpit do

rico uocabulo Crana ab incolis appella

ta:caeterum toto monte fupra radices nul

lae aquae funt ; nifi quae uel ex niuibus

emanant ;cuius quidem rei etiá Theocri-

tum tefté habemus;in quo dum Galateae

D i i i

154

Cyclops enumerat diuitias fuas , haec eti

am interferit ,

Eft glacialis aquae riuus mihi ,quem fyl-

uofa

Nectareum in potum niuibus fluit Ae-

tna folutis ;

aut fi quae intra fagorum truncos plu-

uiis defcendentibus relinquuntur. At-

qui res , et locus me monuere ut quod

ibi uidimus pulcherrimum natura opus

et mirati fuimus maxime , non prae -

terirem . Altiffima in fpecula ; qua fyl

ua deficiente liberior profpectus in infu

lam , et Tyrrhena fluenta dominatur ;

herbidus campus leni decumbit cliuo :

hunc pini procérae pari diftantes inter -

uallo ducta corona circunfepiunt : in me

dio fagus denfiffima quadrifido robore

fe fubiiciens,celfior q caeterae, ueluti regi

na ipfa confurgit : ea non ftatim ex imo

difcriminatur ; fed a tellure per fpatium

cubitalem uno trunco contenta eft:inde

155

fe in ramos cófimiles aequalibus interual

lis difpartitur:interne ufq; ad imas radices

arbor deficiens undis pluuialibus urnam

ex fefe facit:illae montano purgante aere,

ac umbris folem arcentibus et fontanis ge

lidiores funt , et putealibus puriores .

Ambigeres ibi tu quidem páter fi quid

eorum tibi laudandum effet; quid nam

potiffimum laudares,an profpectum eius

loci , an locum ; tum an arborem ,an un-

das: ita fcite in alteris decorádis (quafi qui

dem id agerent;ut quid magis pulchrum

effet, ambigeretur ) et Hamadryas,et Nais

conuenere: in honeftandis uero alteris ad

mirabile quidem eft, quantum gratiae ,

uenuftatífq; fibi inuicem afferant Iupiter

Genio,et genius Ioui:quo fit ;ut in utrifq;

multum Venus etiá permifta fentiatur .

B. P. O pulchras naturae deli-

cias,uel etiam Deorum (ut poetis placet);

fi qui funt , qui eum montem colant .

B. F. Sunt páter ( ut aiunt ) ;

156

atq; incolunt illo ipfo quidem in loco.

B . P . Mirabar ; fi haec temere

dicerentur prouenire , praefertim a Si-

culis ; quos quidem conftat propter fer-

monis impunitatem ,et licentiam etiam

trilingues uocatos: fed quis inhabitat De

us ? B. F. Fauni effe fontem illum

dicunt. B . P . Fabellam te uideo

inchoare: fed quoniam in Faunum inci

dimus , fequere : detineri enim me ab

illo facile patior;cum quo te fcio liben

ter etiam carminibus ludere interdum

folere .iftud autem qui fciunt ? an ita for

taffe coniectantur ? B. F. Videre fe

aiunt paftores ipfum Deum paffim erran

tem per fyluas,et pafcua;tum etiam feden

tem fub illis arboribuscoronatum pinu ,

et tacentem faepius;interdum tamen etiá

fiftula folantem amores . Sed continebo

potius me hic páter leuia enim ifta funt;et

mihi loqui tecum , nifi reuerenter,non

licet : quanq quidem ; fi pergerem ;face-

157

remus ipfi hac in re ; quod facere etiam

reges in coenis folent : qui quidem in-

ter apros , et pauones ; quibus habun-

dant quotidie ; interdum tamen et alli-

um pofcunt ,et betas . Neq; fanè animus

nofter uacare femper rebus feuerioribus

poteft : neq; ; fi uacet ; tamen ex illis tam

plenam capit iocunditatem ; q fi ea ip -

fa remitteret interdum , et mox non

longo interuallo intermiffa reuocaret .

Ita nos quidem nunc grauia illa phi -

lofophiae ftudia ; quibus quidem cer-

te id omne tempus foles , quod tibi per

rempubli.licet impertire ; melius eti-

am fabellis iftis leuioribus condiremus :

et quidem licet maxime uel in Nonia-

no fabulari . B. P. Sanè

quidem licet ; dum illud tamen , fem-

per teneatur ; ut cerato remige Sirenas,

quod aiunt . Et profecto poeta ille

fapientiffimus nunq Vliffi conceffiffet,

quem prudentiffimum femper facit ;

158

ut Sirenarum cantus audiret ; nifi li -

ceret etiam grauibus , et fapientibus ui

ris ; quorum tamen in numero me non

pono ; minus feriis adeffe interdum re-

bus , et lufus captare non adeo feue -

ros ; modo ne remiges audiant ; hoc

eft , ne fenfus pateant uoluptatibus ;qui

bus et demulcentur ipfi femper ; et ,ni-

fi ratione occlufi fint , faepe etiam fa-

cillime capiuntur : quod tibi effe faci-

undum in uita maxime femper cen -

feo Bémbe fili : nam nifi te ita infor-

maris , ut uoluptatum illecebris animú

imperuium geras ; non poffum dice -

re , q multae tibi occurrent fpecies ea -

rum ; quae te non adolefcentem mo -

do ( ut es nunc ) demulcere poffint , et

delinire , ac iam etiam debellare , et de-

uincere ; fed planè etiam uirum . Itaq;

illis aut magnanimiter imperandum eft;

quod fecerunt uiri omnes magni , et bo

ni ,et ii , quos propterea deos etiam ap -

159

pellauere ; uel omnino turpiter deferui-

endum , in quo quidem tu ( fi me audi

es ) non committes;ut reiecta continen-

tia , atq; ipfo amore uirtutis ex illorum

fis grege , de quibus praeclare Oratius,

Nos numerus fumus , et fruges confu-

mere nati,

Sponfi Penelopes , nebulones , Anti-

noíq;

In cute curanda plus aequo operata iu-

uentus ;

Quis pulchrum fuit in medios dormi-

re dies , et

Ad ftrepitum citharae ceffantum ducere

curam .

Sed quoniam iam aduefperafcit ', pro -

cedamus in atrium : nugae autem pa -

ftorales iftae tuae fub umbris funt po-

tius , et inter arbores ; q intra penates

recenfendae . Quae cum dixif -

fet , et iam in atrium perueniffemus ,

160

ego finem loquendi feci;ille cogitabun

dus in bibliothecam perrexit .

IMPRESSVM VENETIIS IN

AEDIBVS ALDI RO

MANI MENSE FE

BRVARIO AN

NO . M .

.VD·

·